Maria Wacholc, Czytanie nut głosem, III, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1994. 

• Komentarz „Od autora”
• Indeks kompozytorów i utworów
• Spis treści z wyszczególnieniem wszystkich cytowanych utworów i pieśni ludowych
• Recenzja podręcznika Czytanie nut głosem III:Zofia Peret-Ziemlańska, Czytanie nut głosem, III, Życie Muzyczne, R. XLVIII, 1995 nr 1–2, s. 28–29.

Od autora

Część III podręcznika Czytanie nut głosem – opracowana według tych samych założeń metodycznych, co obie części poprzednie – przeznaczona jest dla uczniów klas V-VI (XI-XII) szkół muzycznych II stopnia.¹
Kolejne rozdziały tej części zawierają:
175 ćwiczeń jednogłosowych (rozdział l)
17 ćwiczeń z akompaniamentem fortepianu (rozdział II)
20 ćwiczeń do śpiewania z graniem (rozdział III)
28 ćwiczeń dwugłosowych (rozdział IV)
15 ćwiczeń trzygłosowych (rozdział V)
21 ćwiczeń czterogłosowych (rozdział VI)

Rozdział I zawiera ćwiczenia jednogłosowe w tonacjach majorowych i minorowych do siedmiu znaków przykluczowych włącznie oraz ćwiczenia atonalne zaczerpnięte głównie z twórczości dodekafonistów wiedeńskich i polskich kompozytorów XX wieku. Znaczna liczba zamieszczonych tu ćwiczeń przedstawia dość duże trudności intonacyjne i rytmiczne. W ćwiczeniach trudnych pod względem intonacyjnym można najpierw opracować fragmenty sprawiające szczególne problemy, a potem przystąpić do wykonania całości w wolnym tempie, lecz z zachowaniem podanego rytmu. W przypadku trudności rytmicznych należy przed zaśpiewaniem ćwiczenia opracować rytm za pomocą stukania, klaskania lub tataizacji. Dobrym przygotowaniem jest również czytanie (mówienie) w rytmie nazw solmizacyjnych nut.
Zamieszczone w tym rozdziale ćwiczenia mogą być także wykorzystane do śpiewania z transpozycją oraz do uczenia się na pamięć przez odczytanie z nut bez użycia głosu.

Pieśni i recytatywy zamieszczone w rozdziale II mają służyć jako ćwiczenia do śpiewania z akompaniamentem fortepianu. Powinny być one wykonywane á vista z akompaniamentem granym przez nauczy­ciela lub odtwarzanym z taśmy magnetofonowej. Wskazane jest, aby zaawansowani pianistycznie uczniowie akompaniowali sobie do śpiewu sami.

Rozdział III obejmuje 20 ćwiczeń zaczerpniętych z literatury fortepianowej i wokalno-instrumentalnej, których wykonanie polega na śpiewaniu wyznaczonej melodii z równoczesnym graniem na fortepianie akompaniamentu. Celem tych ćwiczeń jest kształcenie umiejętności słyszenia wszystkich warstw dźwiękowych występujących w utworze. Ćwiczenia te przynoszą największą korzyść wówczas, gdy są śpiewane od razu z graniem, bez uprzedniego przygotowania partii wokalnej.

Rozdział IV zawiera 28 dwugłosowych utworów i fragmentów, przeznaczonych do wykonania zespołowego (przez dwóch uczniów lub przez dwie grupy uczniów) oraz indywidualnego, polegającego na śpiewaniu dowolnego głosu z równoczesnym graniem na fortepianie głosu dru­giego, bądź tylko z wystukiwaniem jego rytmu. Ćwiczenia te należy wykonywać od razu dwugłosowo i tylko w przypadku dużych trudności prześpiewać najpierw każdy głos z osobna.

Rozdział V składa się z 15 trzygłosowych utworów i fragmentów zaczerpniętych z literatury wokalnej, fortepianowej i organowej. Są one przeznaczone do wykonania zespołowego (przez trzy głosy w obsadzie pojedynczej lub grupowej) oraz indywidualnego, które polega na śpiewaniu wybranego głosu z równoczesnym graniem na fortepianie pozostałych głosów, bądź tylko z wystukiwaniem oburącz rytmu tych głosów. Utwory o fakturze akordowej można wykorzystać do czytania pionowego.

Rozdział VI zawiera 21 utworów i fragmentów z twórczości chóralnej i organowej, przeznaczonych do wykonania przez cztery głosy w obsadzie grupowej lub pojedynczej. Jeżeli brak odpowiednich głosów nie pozwoli na pełne wykonanie wokalne, można w tych ćwiczeniach śpiewać tylko niektóre głosy, a pozostałe uzupełnić na fortepianie. Wskazane jest także indywidualne wykonywanie tych przykładów, czyli śpiewanie jednego głosu z równoczesnym graniem pozostałych głosów na fortepianie. Ćwiczenia te przyniosą większą korzyść, jeśli będą wykonywane od razu czterogłosowo, bez uprzedniego prześpiewania każdego głosu z osobna.
Liczne utwory o fakturze akordowej, jakie znajdują się w tym rozdziale, mogą być wykorzystane do czytania pionowego.
Ćwiczenia zamieszczone w III części podręcznika, obok zwiększonego stopnia trudności interwałowych, tonalnych i rytmicznych, cechuje niekiedy zwiększona rozpiętość melodii, zmuszająca do śpiewania dźwięków za wysokich lub zbyt niskich w innej oktawie. „Przenoszenie” dźwięków o oktawę niżej lub wyżej należy jednak stosować tylko w koniecznych przypadkach, ponieważ powoduje ono pewne zniekształcenie linii melodycznej.
Wszystkie rodzaje zamieszczonych tu ćwiczeń mogą być śpiewane nazwami solmizacyjnymi lub literowymi, bądź na dowolnej sylabie, czy samogłosce. Podane z tekstem utwory wokalne mogą być ponadto wykonane ze słowami. Utwory z tekstem polskim należy starać się wykonywać od razu ze słowami, bez uprzedniego prześpiewania nazwami solmizacyjnymi. Wykonanie utworów z tekstem obcojęzycznym można natomiast poprzedzić śpiewaniem solmizacją, bądź na dowolnej sylabie, czy samogłosce.
W większym stopniu niż na niższych etapach kształcenia należy starać się wykonywać wszystkie ćwiczenia z zachowaniem podanych oznaczeń dynamicznych, agogicznych, artykulacyjnych i interpretacyjnych. Realizacja tych ćwiczeń nabierze wówczas cech artystycznych i przyniesie – obok korzyści dydaktycznych – wiele radości płynącej z bezpośredniego kontaktu ze sztuką.

¹ Założenia metodyczne, według których został opracowany niniejszy podręcznik, przedstawione są szczegółowo w komentarzu „Od autora” na początku I części.

Indeks kompozytorów i utworów

Anonim (XVI w.)
Bylić pasterze. Kolęda 153
Anonim (poł. XVII w.)
Przyjmę więzienie… (Sarabanda) 138
Bach Johann Sebastian (1685-1750)
Das wohltemperierte Klavier II: VIII Fuga dis-moll 116, XVIII Fuga gis-moll 115
Erstanden ist der heilige Christ (Chorał) 154
Jesus Christus unser Heiland (Fuga super) 155
Msza h-moll 22, 23, 100, 115, 158
Pasja według św. Jana 116
Preludium i fuga BWV 557, Fuga 156
Preludium i fuga BWV 558. Fuga 157
I Suita angielska BWV 806 15
Bartók Béla (1881-1945)
Divertimento na orkiestrę smyczkową 34, 68
II Koncert skrzypcowy 44
Madárdal 135
Mikrokosmos 15, 38, 53, 101, 121
Muzyka na smyczki, perkusję i celestę 53
Beethoven Ludwig van (1770-1827)
An die ferne Geliebte op. 98 nr 5 54
B-A-C-H (kanon 3-głosowy) 22
Fidelio 21
Mailied op. 52 nr 4 60
Opferlied 60
Sześć pieśni do słów Gellerta, op. 48 nr 6
Busslied 9
Behr Stefan (1919-1974)
Piosenki dla dzieci 14, 15, 28
Berg Alban (1885-1935)
Suita liryczna na kwartet smyczkowy 61
Bloch Augustyn (ur. 1929)
Filigranki 120
Borodin Aleksandr (1833-1887)
Romans na głos z towarzyszeniem wiolonczeli i fortepianu 108
Brahms Johannes (1833-1897)
Blinde Kuh op. 58 nr l 36
Ein Sonett op. 14 nr 4 17
Ich sah als Knabe Blumen blühn op. 63 nr 9 32
Kanon 4-głosowy 159
Klage op. 69 nr 2 36
Liebe und Frühling op. 3 nr 2 b 32
Lied op. 3 nr 4 18
Schwermut op. 58 nr 5 88
Spannung op. 84 nr 5 26
Wie froh und frisch mein Sinn sich hebt op. 33 nr 14 57
Wie rafft ich mich auf op. 32 nr l 55
Britten Benjamin (1913-1976)
At the Railway Station, Upway op. 52 nr 7
Peter Grimes op. 33 19, 20
War Requiem op. 66 20, 65
Butting Max (1888-1976)
Allegretto 106
Cabanilles Juan (przed 1644-1712)
Tiento 139
Casella Alfredo (1883-1947)
Missa solemnis „Pro pace” op. 71 162
Il pezzi infantili 107, 122
Cavazzoni Girolamo (ok. 1510-po 1565)
Deposuit 123
Certon Pierre (ok. 1510–1572)
Je ne fus jamais si aise 126
Chopin Fryderyk (1810–1849)
Gdzie lubi op. 74 nr 5 51
Koncert f-moll op. 21 52
Mazurek C-dur op. 56 nr 2 6
Pierścień op.74 nr 14 5
Czajkowski Piotr (1840-1893)
VI Symfonia h-moll „Patetyczna” op. 74 62
Debussy Claude (1862-1918)
Deuze chants. Mandoline 61, 62
Dufay Guillaume (ok. 1400-1474)
Missa „L’homme armé” 108, 109, 110
Dziewulska Maria (ur. 1909)
Oberek 93
Piosenka 106
Fotek Jan (ur. 1928)
Sny dziecięce 107
Giardini Felice (1716–1796)
Viva tutte le vezzose 130
Gomółka Mikołaj (ok. 1535–1591)
Pana ja wzywać będę, dokądem żywy 151
Radujcie się Bogu nawysszemu 152
Siedząc po niskich brzegach Babilońskiej wody 150
Szczęśliwy, który nie był miedzy złymi w radzie 149
Händel Georg Friedrich (1685-1750)
Alexander’s Feast of the Power of Music 77
Juda Machabeusz 78
Haydn Joseph (1732-1809)
Koncert D-dur na fortepian z orkiestrą 41
Koncert Es-dur na trąbkę i orkiestrę 42
Pory roku 79, 80, 81
Symfonia F-dur nr 79 40
Symfonia G-dur nr 92 „Oksfordzka” 41
Ives Charles (1874-1954)
III Symfonia 18, 44
Wieczór 66
Karłowicz Mieczysław (1876-1909)
Zasmuconej op. 1 nr 1 31
Kazuro Stanisław (1882-1961)
Obereczek 134
Kisielewski Stefan (1911-1991)
7 pieśni 8
Toccata 27
Koffler Józef (1896-1945)
Trio na skrzypce, altówkę i wiolonczelę op. 10 73
Koszewski Andrzej (ur. 1922)
Konik polny 119
Na plaży 119
Ladow Anatol (1855-1914)
Fuga fis-moll op. 41 nr 1 99
Kanon 133
Lutosławski Witold (1913-1994)
Bajka iskierki 7, 96, 102
Piosenki dziecinne 7
Srebrna szybka 8
Łuciuk Juliusz (ur. 1927)
W jaworowym lesie 16, 94
Maciejewski Roman (ur. 1910)
Tryptyk 95. 113
Majkapar Samuił (1867-1938)
Fughetta 114
Grande Sonatine op. 22 113
Maklakiewicz Jan (1899-1954)
Koncert na wiolonczelę i orkiestrę 11
II Koncert skrzypcowy „Góralski” 11
Msza polska 9
Za gwiazdą. Kolęda 143
Maksymiuk Jerzy (ur. 1936)
Krople i kropelki 103
Malawski Artur (1904-1957)
Do Matki 118. 136
Marenzio Luca (1553-1599)
Ad una fresca riva (Villanella) 132
Dagli occhi il dolce giro (Villanella) 129
Mendelssohn Bartholdy Felix (1809-1847)
Das erste Veilchen op. 19 nr 2 26
Mikołaj z Krakowa (1. poł. XVI w.)
Aleć nade mną Wenus (Madrygał) 140
Moniuszko Stanisław (1819-1872)
Do słowika 21
Halka 82
Hrabina 33
Jawnuta 31
Łzy 57
Prządka 5
Rezedka 29
Stary hulaka 50
Straszny dwór 83
Mozart Wolfgang Amadeus (1756-1791)
Czarodziejski flet KV 620 13
Das Lied der Trennung KV 519 13
Die großmütige Gelaßenheit KV 125d 112
Gesellenreise KV 468 40
Symfonia D-dur KV 504 42, 43, 44
Wesele Figara KV 492 10
Musorgski Modest (1839–1881)
Borys Godunow 11, 50, 63
Chowańszczyzna 33, 38, 64
Hopak 30
W izbie dziecięcej 64
Mycielski Zygmunt (1907-1987)
Krągły rok 74
Nanino Giovanni Maria (1544–1607)
Sonne soave (Canzonetta) 128
Neuwach Johann (1595–?)
Kommt, lasst uns ausspazieren 125
Noskowski Zygmunt (1846–1909)
Śpiewnik dla dzieci 37, 62
Nowowiejski Feliks (opr.) (1877-1946)
Witaj Jezu ukochany. Kolęda 148
Obrecht Jacob (ok. 1450-1505)
O vos omnes 124
Paciorkiewicz Tadeusz (ur. 1916)
Ciężar ziemi. Od liści po obłoki 45
De revolutionibus (Oratorium) 56
Sonata na organy 29, 50
Ushiko (opera radiowa) 29, 48, 49
Palester Roman (1907–1989)
Piosenka łowicka 95
Palestrina Giovanni Pierluigi da (1525–1594)
Adoramus te 146
Pałłasz Edward (ur. 1936)
Bajki kaszubskie 74
Choinkowe ozdoby 104
Panufnik Andrzej (1914–1991)
Song to the Virgin Mary 17, 137
Suita polska 122
Symfonia pokoju 45
Penderecki Krzysztof (ur. 1933)
Dies irae 67
Penherski Zbigniew (ur. 1935)
Kołysanka na mezzosopran i fortepian 37
Pokój na poddaszu 37
Perkowski Piotr (1901-1990)
Pieśni Safony 51
Prés Josquin des (ok. 1450–1521)
Per illud ave 111
Prokofiew Sergiusz (1891-1953)
Miłość do trzech pomarańczy op. 33 45
Słodka piosenka op.68 nr2 59
Ptaszyńska Marta (ur. 1943)
Podróże w kosmos I 16, 96
Podróże w kosmos II 104
Purcell Henry (1659–1695)
If music be the food of love 76
What can we poor females do 75
Ravel Maurice (1875-1937)
I Koncert fortepianowy G-dur 63
Reger Max (1873–1916)
Bunte Blatter, op. 36 nr 5 Gigue 97
Kanon 117
Reutter Hermann (1900–1985)
Kleine Klavierstucke op. 28 134
Rimski-Korsakow Nikołaj (1844–1908)
Fuga d-moll 98
Rudziński Witold (ur. 1913)
Dzięcioł i sosna 6
Saint-Saëns Camille (1835–1921)
Chanson triste 92
Schönberg Arnold (1874–1951)
Gurrelieder 70
Klavierstück 65
Kwartet smyczkowy op. 7 69, 70
Traumleben op. 6 nr 1 70
Wie Georg von Frundsberg von sich selber sang op. 3 nr 1 71
Schubert Franz (1797–1828)
Auf dem Wasser zu singen op.bsp; 56
Die schöne Müllerin op. 25 12, 57
Wanderers Nachtlied op. 96 nr 3 90
Winterreise, op. 89 nr 8, Rückblick 29
Schumann Robert (1810–1856)
Abschied von Frankreich op. 135 nr 1 26
Daliegt der Feinde gestreckte Schar op. 117 nr 4 18
Dichterliebe op. 48 39, 84, 86
Die Hutte, op. 119 nr 1 35
Du nennst mich armes Mädchen… op. 104 nr 3 59
Frauenliebe und Leben, op. 42 nr 5 Helft mir, ihr Schwestern 47
Hinaus ins Freie! op. 79 nr 12 47
Hoch. hoch sind die Berge op. 138 nr 8 12
Liederkreis, op. 39 nr 8
In der Fremde 39
Mirty 25, 54
Reich mir die Hand, o Wolke! op. 104 nr 5 55
Skriabin Aleksandr (1872-1915)
Etiuda op. 8 nr 12 68
Preludium na lewą rękę 67
Szymanowski Karol (1882–1937)
I Koncert skrzypcowy op. 35 66
Król Roger, Pieśń Roksany (transkrypcja na skrzypce i fortepian) 58
Litania do Marii Panny op. 59 27
Cztery tańce polskie. Nr 1. Mazurek 101
Rymy dziecięce op. 49
Kołysanka lalki nr 16 91
Myszy nr 17 36
Słopiewnie op. 46
Kalinowe dwory nr 4 27
Słowisień nr 1 58
Stabat Mater op. 53 24, 34, 136, 164
Trzy pieśni op. 32, Wschód słońca nr 1 58
Wariacje b-moll op. 3 65
Twardowski Romuald (ur. 1930)
Maria Stuart 54
Oda do młodości 52
Sonetti di Petrarca I 52
XVII Tren 163
Wokaliza na głos i fortepian 66
Wagner Richard (1813–1883)
Śpiewacy norymberscy 48
Webern Anton (1883-1945)
II Kantata op. 31 71, 72
Wieniawski Henryk (1835–1880)
II Koncert skrzypcowy d-moll op. 22 24, 25
Windsperger Lothar(1885–1935)
Kleine Klavierstücke op. 37 94
Wolf Hugo (1860–1903)
Letzte Bitte 160
Woytowicz Bolesław (1899-1980)
10 etiud na fortepian 73, 103, 105, 122
Żeleński Władysław (1837–1921)
Wariacje na temat własny na kwartet smyczkowy op. 21 14
Węgierska melodia ludowa 7

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

„Życie Muzyczne”, R. XLVIII, 1995 nr 1–2, s. 28–29.
Zofia Peret-Ziemlańska, Czytanie nut głosem, III

Ostatni (trzeci) tom podręcznika do czytania nut głosem Marii Wacholc, opracowany według tych samych założeń metodycznych co obie części poprzednie, przeznaczony jest dla klas V–VI (XI–XII) szkól muzycznych II stopnia. Składa się z sześciu rozdziałów obejmujących ćwiczenia jednogłosowe, ćwiczenia z akompaniamentem fortepianu, do śpiewania z graniem, dwugłosowe, trzygłosowe oraz czterogłosowe.
Rozdział pierwszy zawiera 175 utworów muzyki tonalnej w tonacjach majorowych i minorowych do siedmiu znaków przykluczowych oraz atonalnej głównie dodekafonistów wiedeńskich i polskich kompozytorów XX wieku. Znajdują się tu pieśni, arie operowe i oratoryjne, fragmenty kantat, mszy, sonat, koncertów, wariacji, kwartetów smyczkowych i symfonii oraz innych form muzyki wokalnej, instrumentalnej, kameralnej i symfonicznej. Przy czytaniu ich głosem zaleca się uwzględnianie zaznaczonego przy każdym ćwiczeniu, zgodnego z oryginałem tempa, właściwego frazowania, artykulacji, oznaczeń dynamicznych oraz realizacji podanych w tekście skrótów pisowni. Wszystkie ćwiczenia tego rozdziału odznaczają się znacznym stopniem trudności intonacyjnych i rytmicznych. Opanowanie solfeżowe zawartego w nich materiału muzycznego świadczyć będzie o osiągnięciu wysokiego poziomu umiejętności niezbędnych do odczytywania literatury opartej na rozszerzonej tonalności oraz atonalnej.
Rozdział drugi obejmuje 17 pieśni i recytatywów przeznaczonych do śpiewania z akompaniamentem fortepianu. Partię instrumentalną może wykonywać nauczyciel solfeżu, który, jak wiadomo, powinien dobrze grać na fortepianie. Uczeń skupia wtedy uwagę na zgromadzonych tu pięknych fragmentach pieśni, oratoriów i oper takich kompozytorów jak Purcell, Händel, Haydn, Moniuszko, Schubert, Schumann, Szymanowski i inni. Uczniowie zaawansowani pianistycznie mają za zadanie realizować akompaniament samodzielnie a vista. Daje to okazję do kształcenia tak bardzo potrzebnego w pracy każdego muzyka refleksu muzycznego i podzielności uwagi. Należy podkreślić, że ćwiczenia te to dzieła mistrzów, a obcowanie z nimi rozwija smak artystyczny, znajomość form i technik kompozytorskich.
W trzecim rozdziale autorka zgromadziła 20 utworów fortepianowych i wokalno-instrumentalnych do śpiewania z graniem. Celem ich jest rozwijanie umiejętności wybiórczego słyszenia określonego głosu stanowiącego element homofonii i polifonii dwu-, trzy- i czterogłosowej, tj. kształcenie umiejętności słyszenia wszystkich warstw dźwiękowych w utworach reprezentujących różne techniki kompozytorskie.
Rozdział czwarty zawiera 28 utworów dwugłosowych do śpiewania zespołowego przez dwie osoby lub dwie grupy uczniów oraz indywidualnego, tj. śpiewania dowolnego głosu z równoczesnym graniem na fortepianie głosu drugiego. Są to utwory wokalne i instrumentalne, głównie polifoniczne, twórców różnych epok od XV po drugą połowę XX wieku.
15 ćwiczeń trzygłosowych w rozdziale piątym (wokalne, fortepianowe i organowe) dostarcza uczniom odpowiedniej literatury do śpiewania zespołowego (przez trzy głosy w obsadzie pojedynczej lub grupowej) oraz indywidualnego polegającego na śpiewaniu wybranego głosu z równoczesnym graniem na fortepianie głosów pozostałych. Utwory te można wykorzystywać do czytania pionowego rozpoczynając intonowanie składników akordu od basu do sopranu lub tzw. elipsą (jeden akord od dołu do góry, drugi odwrotnie itd.).
Szósty (ostatni) rozdział podręcznika wypełniają utwory chóralne i organowe w liczbie 21, przeznaczone do wykonywania przez cztery głosy w obsadzie grupowej lub pojedynczej. Podobnie jak w ćwiczeniach poprzedniego rozdziału mogą one być również czytane pionowo, można wykonywać dowolny głos z towarzyszeniem na fortepianie głosów pozostałych. Wszystkie załączone w podręczniku utwory mogą służyć do różnego rodzaju ćwiczeń słuchowych związanych z analizą formy, kształ­ceniem pamięci muzycznej, dyktandem ustnym i pisemnym, nauką o stylach oraz bogactwem problematyki szeroko rozumianych zasad muzyki.
Mówiąc o tomie III Czytania nut głosem nie sposób nie wspomnieć jeszcze raz o dwóch poprzednich, gdyż razem umożliwiają one perfekcyjne opanowanie umiejętności czytania nut głosem. Należy podkreślić, że we wszystkich częściach podręcznika podział zagadnień solfeżowych uzewnętrzniony w wytyczeniu tak wyodrębnionych rozdziałów stanowi wykładnię nowoczesnej metodyki kształcenia słuchu, która naukę solfeżu wywodzi z literatury muzycznej odsuwając na dalszy plan pozbawione artystycznego wyrazu ćwiczenia. Nigdzie, w żadnym z dotychczasowych podręczników do czytania nut głosem, nic znajdziemy tylu rodzajów ćwiczeń solfeżowych, nigdzie też problematyka ta nie została ukazana na tak umiejętnie dobranych i wartościowych artystycznie przykładach, które ową problematykę same określają. Również z uwagi na świetnie zredagowaną w postaci uwag i wskazówek, kształcącą zarówno uczniów jak i nauczycieli część teoretyczną zawartą we wstępach do każdego z trzech tomów, cały trzyczęściowy podręcznik dr Marii Wacholc liczący około 900 utworów stanowi wzór opracowań metodycznych w tej dziedzinie. Adresowany do uczniów średnich szkół muzycznych używany jest on z wielkim powodzeniem na różnych wydziałach akademii muzycznych (zwłaszcza część II i III), w wyższych szkołach pedagogicznych oraz wielu innych. Jego jedynym mankamentem jest wysoka cena. Wydaje się, że tak potrzebne publikacje podręcznikowe można by wydawać w trochę skromniejszej szacie graficznej i na gorszym papierze, co z pewnością znacznie obniżyłoby ich cenę. Wartości dydaktyczne i artystyczne wszystkich tomów podręcznika Marii Wacholc zapewniają im trwale powodzenie i ważną pozycję w muzycznej literaturze pedagogicznej.

Zofia Peret-Ziemlańska

Maria Wacholc, Czytanie nut głosem, III. Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1994, s. 173