Maria Wacholc, Czytanie nut głosem, I, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1992 (wyd. 1), 1997 (wyd. 2), wyd. 3 w druku.

• Komentarz „Od autora”
• Indeks kompozytorów i utworów
• Spis treści z wyszczególnieniem wszystkich cytowanych utworów i pieśni ludowych
• Recenzje podręcznika Czytanie nut głosem I:Zofia Peret-Ziemlańska, Pierwszy z trzech potrzebnych tomów, Ruch Muzyczny, R. XXXVII, 1993 nr 8 (18 kwietnia), s. 7.
  Zofia Peret-Ziemlańska, Pierwszy tom podręcznika do czytania nut głosem, Życie Muzyczne, R. XLVI, 1993 nr 5–6, s. 20–21.
  Zofia Peret-Ziemlańska, Czytajmy nuty, Słowo. Dziennik Katolicki, R. 1993 nr 33 (9 marca), s. 11.

Od autora

Jednym z głównych celów kształcenia słuchu w szkołach muzycznych II stopnia jest opanowanie umiejętności czytania nut głosem. Celowi temu służyć mają trzy części podręcznika zawierające blisko 900 ćwiczeń, umożliwiających systematyczne rozwijanie umiejętności solfeżowych ucznia.
Materiał ćwiczeniowy w niniejszej pracy stanowią wyłącznie oryginalne utwory, bądź ich fragmenty, zaczerpnięte z literatury muzycznej różnych epok i muzyki ludowej. Przykłady z literatury muzycznej i melodie ludowe, w przeciwieństwie do ćwiczeń napisanych wyłącznie dla celów solfeżowych, służą nie tylko osiągnięciu sprawności w zakresie techniki czytania nut głosem, ale pozwalają również na pogłębienie znajomości dzieł muzycznych i poznawanie cech stylistycznych właściwych dla twórczości poszczególnych kompozytorów, epok historycznych, czy folkloru muzycznego.
Dobór wykorzystanego w podręczniku materiału ćwiczeniowego uwzględnia wytyczne programu kształcenia słuchu obowiązującego obecnie w szkołach muzycznych II stopnia. Zgodnie z tym programem, część I zbioru obejmuje materiał dla klas I–II (VII–VIII), część II dla klas III–IV (IX–X), część III dla klas V–VI (XI–XII).
Oprócz wartości artystycznej o doborze materiału do niniejszego zbioru zadecydowały takie kryteria, jak możliwość wykonania wokalnego, czy walory dydaktyczne utworu. Trudności wykonawcze, wynikające najczęściej ze zbyt dużej rozpiętości melodii, jej typowo figuracyjnego, czy wirtuozowskiego charakteru, uniemożliwiły wykorzystanie do czytania nut głosem wielu arcydzieł muzyki instrumentalnej. Walory wykonawcze, artystyczne i dydaktyczne sprawiły natomiast, że obok fragmentów utworów najwybitniejszych kompozytorów zostały tu także zamieszczone przykłady zaczerpnięte z twórczości o mniejszym znaczeniu w dziejach kultury muzycznej.
Podstawową, zasadą przy opracowywaniu niniejszego zbioru ćwiczeń było zachowanie w cytowanych utworach i pieśniach ludowych zgodności z wersją oryginalną. W wielu przypadkach konieczne było jednak wprowadzenie pewnych zmian w celu przystosowania tych ćwiczeń do wykonania wokalnego. Wprowadzono je także w celu uzyskania większej liczby przykładów w rzadziej spotykanych tonacjach wieloznakowych lub zanotowanych w kluczu basowym.
Wszelkie zmiany w stosunku do oryginału zostały zaznaczone za pomocą następujących odnośników:
(1a) Transpozycja o określony interwał (z wyjątkiem oktawy) w górę lub w dół i związana z nią zmiana tonacji, dokonana w celu przystosowania przykładu do skali głosu ucznia, bądź w celu wykorzystania w ćwiczeniu rzadziej spotykanej w literaturze muzycznej tonacji wieloznakowej. Ten rodzaj transpozycji został zastosowany wyłącznie w pieśniach, które nie kojarzą się słuchaczowi z tonacją oryginału w takim stopniu jak np. symfonie klasyków wiedeńskich, czy polonezy Chopina. Zmiana tonacji pieśni jest zresztą powszechnie stosowana w praktyce wykonawczej, gdyż uzależnia się ją często od skali głosu śpiewaka.
(1b) Transpozycja o oktawę (lub o dwie oktawy) w górę lub w dół dokonana w celu przystosowania utworu do możliwości wykonawczych głosu.
(2) Wybór jednego lub kilku głosów. Odnośnik ten zaznaczony jest przy wszystkich przykładach podanych w wersji niekompletnej, np. w przypadku cytowania samej melodii pieśni z pominięciem akompaniamentu fortepianu, czy też partii I skrzypiec pochodzącej z fragmentu orkiestrowego tutti.
(3) Zmiana klucza wiolinowego na basowy i związana z nią transpozycja o oktawę niżej dokonana w celach dydaktycznych. W cytowanych utworach i pieśniach ludowych, oprócz wymienionych wyżej zmian, zaznaczonych za pomocą odpowiednich odnośników, występują jeszcze inne różnice w stosunku do oryginału. W melodiach wokalnych bez akompaniamentu opuszczono tekst, aby ułatwić koncentrację na problemach intonacyjnych i metrorytmicznych. W utworach solowych z akompaniamentem oraz w kompozycjach chóralnych zrezygnowano także z szeregu tekstów obcojęzycznych, które nie znalazłyby zastosowania w praktyce szkolnej. W przykładach bez tekstu występuje właściwy dla wokaliz, instrumentalny sposób grupowania wartości rytmicznych.
W wielu przykładach, zarówno instrumentalnych, jak i wokalnych, konieczne było oznaczenie oddechów. Dotyczy to głównie pieśni o nieregularnej budowie okresowej, podanych ponadto bez tekstu, a także utworów, w których brak jakichkolwiek oznaczeń artykulacyjnych. W takich przypadkach swobodne stosowanie oddechów prowadziłoby do niepożądanego przerywania motywów i fraz.
Występujące w wielu przykładach ozdobniki mogą być przez uczniów wykonywane według załączonego sposobu realizacji1 lub pomijane, jeśli są zbyt trudne do zaśpiewania. Te ostatnie zostały ujęte w nawiasy okrągłe, podobnie jak wszystkie elementy, które przy wykonywaniu ćwiczenia można pomijać, np. wejście dodatkowego głosu. W nawiasach kwadratowych znajdują się oznaczenia dopisane przez autorkę podręcznika, które w wykonaniu powinny być uwzględniane. Dla większej przejrzystości zapisu, nawiasy kwadratowe zostały pominięte przy oznaczeniach tempa i dynamiki, uzupełnionych dla celów dydaktycznych w pieśniach ludowych oraz w utworach artystycznych pochodzących głównie z epoki renesansu i baroku.
Ze względu na konieczność przestrzegania oznaczeń interpretacyjnych podczas realizacji ćwiczeń, we wszystkich przykładach zostały uzupełnione brakujące oznaczenia dynamiczne i określenia tempa. Te ostatnie w obcych językach, poza włoskim, zostały podane wraz z polskim tłumaczeniem. Przy fragmentach zaczerpniętych z dalszych partii utworu z określeniem zmiany tempa (np. meno mosso, piu mosso), poprzednie tempo, do którego dane tempo się odnosi zostało zaznaczone w nawiasach okrągłych. W pieśniach ludowych tempo określone jest za pomocą oznaczenia metronomicznego.
Stosownie do wymagań stawianych uczniom szkół muzycznych II stopnia w niniejszym podręczniku zostały zamieszczone różnorodne ćwiczenia, których celem jest wszechstronny rozwój umiejętności solfeżowych. Aby ułatwić dobór odpowiednich ćwiczeń, poszczególne ich rodzaje zostały ujęte w odrębne rozdziały, analogiczne we wszystkich częściach zbioru.² Kolejność ćwiczeń w ramach poszczególnych rozdziałów uwzględnia zasadę stopniowania trudności. Kolejność ta może być przestrzegana w procesie nauczania, bądź też dostosowywana do aktualnych potrzeb danej grupy uczniów. Kolejność działów natomiast ma tutaj znaczenie wyłącznie porządkowe i nie powinna sugerować doboru ćwiczeń w procesie dydaktycznym. Błędem byłoby zatem przystępowanie do kolejnego rozdziału dopiero po całkowitym wyczerpaniu ćwiczeń z rozdziału poprzedniego. Wskazane jest natomiast równoległe stosowanie ćwiczeń różnego typu.

Kolejne rozdziały l części podręcznika zawierają:
145 ćwiczeń jednogłosowych (rozdział I),
69 ćwiczeń opartych na pentatonice, skalach modalnych oraz na skali góralskiej (rozdział II),
15 ćwiczeń do czytania nut na liniach dodanych (rozdział III),
15 ćwiczeń z akompaniamentem fortepianu (rozdział IV),
15 ćwiczeń do śpiewania z graniem (rozdział V),
35 ćwiczeń dwugłosowych (rozdział VI),
20 ćwiczeń trzygłosowych (rozdział VII).

Rozdział I zawiera ćwiczenia jednogłosowe w tonacjach majorowych i minorowych do trzech znaków przykluczowych włącznie oraz łatwe ćwiczenia atonalne. Początkowe ćwiczenia (1–50) przewidziane są dla uczniów rozpoczynających naukę czytania nut głosem, wobec czego w grupach zaawansowanych można ich nie wykonywać. Ćwiczenia jednogłosowe można również śpiewać w transpozycji. Bardzo pożytecznym ćwiczeniem, przyczyniającym się do rozwoju słuchu wewnętrznego i pamięci muzycznej jest uczenie się melodii odczytanej z nut bez użycia głosu, a następnie odtwarzanie jej z pamięci nazwami literowymi.

W rozdziale II zamieszczone zostały przykłady zaczerpnięte z muzyki ludowej i artystycznej, które mają za zadanie ułatwić uczniom pełniejsze zrozumienie podłoża tonalnego muzyki średniowiecznej, renesansowej i polskiej muzyki ludowej. Ze względów dydaktycznych zgromadzone tu zostały przede wszystkim takie przykłady, które w sposób jednoznaczny ilustrują poszczególne typy skal.³ Przykłady zawierające elementy różnych skal są nieliczne i zostały podane z niezbędnym objaśnieniem. Mają one za zadanie jedynie zasygnalizować problem przenikania się skal, występujący często zarówno w muzyce dawnej, jak i ludowej.
Cały materiał ćwiczeniowy został podzielony na dziesięć podrozdziałów, z których każdy, oprócz ostatniego, zawiera przykłady ilustrujące określony rodzaj skali. W podrozdziałach 1–9 przy każdym przykładzie została podana występująca w nim skala z zaznaczonym za pomocą fermaty dźwiękiem centralnym. W ostatnim podrozdziale znajdują się przykłady ukazujące różne typy skal, które uczeń powinien rozpoznać samodzielnie.

Rozdział III składa się z 15 ćwiczeń. Celem ich jest wyrobienie umiejętności szybkiego określania nazw nut zapisanych na liniach dodanych górnych i dolnych w kluczu wiolinowym i basowym. Są one przeznaczone przede wszystkim do czytania (mówienia) nut w rytmie nazwami solmizacyjnymi lub literowymi. Ćwiczenia oznaczone gwiazdką, przy zastosowaniu odpowiedniej transpozycji (o jedną lub kilka oktaw w górę lub w dół), nadają się także do śpiewania.

Pieśni i utwory skrzypcowe zawarte w rozdziale IV służyć mają jako ćwiczenia do śpiewania z akompaniamentem fortepianu. Oprócz kształcenia biegłości w czytaniu nut głosem, przygotowują one ucznia do zbiorowego muzykowania. Akompaniament w zasadzie powinien wykonywać nauczyciel. Wskazane jest jednak, aby zaawansowani pianistycznie uczniowie akompaniowali sobie sami. Ćwiczenia z akompaniamentem najlepiej spełniają swe zadanie wówczas, gdy są śpiewane a vista. W początkowym okresie nauki trudniejsze melodie można najpierw opracować oddzielnie, a następnie powtarzać je z akompaniamentem fortepianu.
Pieśni podane bez tekstu, bądź z tekstem obcojęzycznym oraz utwory skrzypcowe należy śpiewać nazwami solmizacyjnymi lub na jednej sylabie (np. la), czy samogłosce (np. a). W pieśniach z tekstem polskim zaleca się uwzględniać słowa od razu przy pierwszym wykonaniu, bądź po uprzednim prześpiewaniu melodii nazwami solmizacyjnymi, zależnie od możliwości danej grupy, czy ucznia.

Rozdział V obejmuje 15 ćwiczeń, których wykonanie polega na śpiewaniu wyznaczonej melodii z równoczesnym graniem na fortepianie akompaniamentu. Mają one za zadanie kształcenie umiejętności słyszenia wszystkich warstw dźwiękowych występujących w utworze. Z tego względu zasadą wykonywania tych ćwiczeń powinno być śpiewanie od razu z graniem, bez uprzedniego przygotowania partii wokalnej.

W rozdziale VI znajduje się 35 dwugłosowych utworów i fragmentów przeznaczonych do wykonania zespołowego (przez dwóch uczniów lub przez dwie grupy uczniów) oraz indywidualnego, polegającego na śpiewaniu dowolnego głosu z równoczesnym graniem na fortepianie drugiego głosu, bądź tylko z wystukiwaniem jego rytmu. Ćwiczenia te należy wykonywać od razu dwugłosowo. W przypadku dużych trudności należy uprzednio prześpiewać każdy głos z osobna.

Rozdział VII zawiera 20 trzygłosowych utworów i fragmentów zaczerpniętych z literatury wokalnej. Są one przeznaczone do wykonania zespołowego (przez trzy głosy w obsadzie pojedynczej lub grupowej) oraz indywidualnego, polegającego na śpiewaniu wybranego głosu z równoczesnym graniem pozostałych głosów na fortepianie, bądź tylko z wystukiwaniem oburącz rytmu tych głosów. Zamieszczone w tym rozdziale utwory o fakturze akordowej można wykorzystywać do czytania pionowego.
Wszystkie rodzaje ćwiczeń, jakie znajdują się w niniejszym podręczniku, mogą być śpiewane nazwami solmizacyjnymi lub literowymi, bądź na dowolnej sylabie, czy samogłosce. Podane z tekstem utwory wokalne mogą być ponadto wykonane ze słowami. Śpiewanie nazwami solmizacyjnymi nie powinno być jedyną formą realizacji ćwiczeń. Czytanie nut głosem nazwami literowymi, choć trochę niewygodne, jest bardzo pożyteczne w ćwiczeniach wykonywanych z pamięci, ponieważ pozwala uniknąć niejednoznaczności w określaniu dźwięków. Przy śpiewaniu ćwiczeń zawierających drobne wartości rytmiczne oraz w szybkich tempach szczególnie przydatne jest śpiewanie na dowolnej sylabie lub samogłosce. Ten ostatni sposób ułatwia także zachowanie podanych oznaczeń artykulacyjnych, dynamicznych i agogicznych. Ich precyzyjna realizacja nie zawsze byłaby możliwa przy zastosowaniu nazw solmizacyjnych, a tym bardziej literowych.

W grupach mniej zaawansowanych trudniejsze pod względem rytmicznym ćwiczenia należy najpierw wystukać lub wyklaskać. Można również wykonać je mówiąc wartości rytmiczne na sylabie ta (tataizacja), albo też mówiąc w rytmie nazwy solmizacyjne nut.
Wobec zarzucenia w niniejszym podręczniku tradycyjnego podziału ćwiczeń według tonacji należy przy śpiewaniu zwrócić uwagę na właściwości tonalne każdego przykładu.

__________

¹ Sposób realizacji ozdobników został podany w oparciu o pracę: Adolf Beyschlag, Die Ornamentik der Musik. Leipzig 1953 Breitkopf und Härtel wyd. II.
² Zmiany w budowie kolejnych części podręcznika ograniczają się do wyeliminowania bądź włączenia określonego typu ćwiczeń.
³ Dla uniknięcia komplikacji terminologicznych stosujemy nazwy skal modalnych w odniesieniu do przykładów zaczerpniętych zarówno ze źródeł historycznych, jak i z polskich pieśni ludowych. Terminologia ta, związana z muzyką modalną, wyznacza tu więc wyłącznie kategorie systematyczne, a nie historyczne. Stąd też melodie ludowe oparte na skalach modalnych nie mogą być automatycznie uznawane za pochodzące ze średniowiecza.

Indeks kompozytorów i utworów

Anonim (XII/XIII w.)
Per merita sancti Adalberti 48
Anonim (XIII w.)
Gaude, mater Polonia 52
Anonim (XV w.)
Breve regnum erigitur 101
La carita e spenta 108
Pieśń o Wiklefie 51
Radości wam powiedam 47
Anonim (II poł. XV w.)
Iesus Christus, nostra salus 102
Anonim (koniec XV w.)
O nadroższy kwiatku 103
Anonim (XVI w.)
La violetta 109
Racz Panie Chryste 57
Anonim (XVII w.)
Dobranoc ci, Anusieńku 88
Bacewicz Grażyna (1909–1969)
Oberek 86
Bach Johann Sebastian (1685–1750)
Das wohltemperierte Klavier I<> 90
Bach Wilhelm Friedemann (1710–1784)
Menuet G-dur 82
Bagiński Zbigniew (ur. 1949)
Ricercar na 2 fortepiany 60
Baird Tadeusz (1928-1981)
5 piosenek dla dzieci<> 63
Bartók Béla (1881–1945)
Bolyongás 117
Gyermekeknek (Dla dzieci) 75, 76, 77
Hjja, héjja, karahéjja! 121
III Koncert fortepianowy 33
Koncert na orkiestrę 38
II Koncert skrzypcowy<> 38
Mikrokosmos 7, 8, 9, 10, 15, 30, 45, 78, 87, 89, 90
Beethoven Ludwig van (1770–1827)
An den fernen Geliebten op. 75 nr 5<> 20
Der Bardengeist<> 32
IV Koncert fortepianowy G-dur op. 58<> 35
Marmotte op. 52 nr 7<> 18
Sehnsucht (Tęsknota) op. 83 nr 2<> 26
IX Symfonia d-moll op. 125<> 21
Wariacje „Nel cor piu”<> 84
Bloch Augustyn (ur. 1929)
Filigranki I 85
Brahms Johannes (1833–1897)
Agnes op. 59 nr 5<> 31
Auf dem See op. 59 nr 2<> 36
Des Überläufer op. 48 nr<> 2 31
Kein Haus, keine Heimat op. 94 nr 5<> 66
Klage op. 105 nr 3<> 39
Sandmännchen 12
Sehnsucht op. 14 nr 8 21
Treue Liebe dauert lange op. 33 nr 15 26
Unüberwindlich op. 72 nr 5 31
Britten Benjamin (1913-1976)
Peter Grimes op. 33
Sweet Polly Oliver 70
The Ash grove 69
There’s none to Soothe<> 71
Chaczaturian Aram (1903-1978)
Andantino 86
Chopin Fryderyk (1810-1849)
Czary 20
Dumka 19
Dwojaki koniec op. 74 nr 11<> 30
Fantazja na tematy polskie op. 13<> 33
Hulanka op. 74 nr 4 13
Rondo a la Krakowiak op. 14<> 58
Cimarosa Domenico (1749–1801)
Sonata g-moll 89
Clemens non Papa (Jacques Clement) (ok. 1510–ok. 1555)
Ach Sorg, du mußt zurücke stan<> 110
Debussy Claude (1862–1918)
Kącik dziecięcy 60
Dutkiewicz Andrzej (ur. 1942)
Suita 90
Dvořák Antonin (1841-1904)
Koncert wiolonczelowy h-moll op. 104<> 58
Gastoldi Giovanni Giacomo (ok. 1555–1622)
Il ballerino<> 112
L’umorista 113
Gedike Aleksandr (1877-1957)
Arabeska op. 46 nr 9<> 82
Gluck Christoph Wilibald (1714-1787)
Orfeusz i Eurydyka 14
Głowski Eugeniusz (ur. 1938)
Figliki na wiolonczelę i fortepian<> 28
Grieg Edvard (1843-1907)
I Suita „Peer Gynt” op. 46<> 27
Guido z Arezzo (ur. między 991 a 998, zm. po 1033)
Ut queant laxis 46
Haydn Joseph (1732–1809)
Divertimento nr 1 23
Serenada na kwartet smyczkowy<> 25
Symfonia D-dur „Zegarowa” nr 101<> 58
Wariacje na temat „La Roxelane” 36
Hindemith Paul (1885-1963)
Hie kann nit sein 40
Kabalewski Dmitrij (1904–1987)
Koncert wiolonczelowy op. 49<> 59
Łatwe wariacje na temat rosyjskiej pieśni ludowej op. 51 nr 1<> 79, 88
Kassern Tadeusz Zygfryd (1904-1957)
Słodki kramik 81
Kazuro Stanisław (1882-1961)
Dzięcioł 97
Wędrówka słonka 96
Kódaly Zoltán (1882-1967)
Pange lingua 120
Koszewski Andrzej (ur. 1922)
Ad Musicam na orkiestrę wokalną<> 28
Deszcz 125
Polni muzykanci 100
W polu 124
Krzanowski Andrzej (1951-1990)
Kalangra 28, 37
Lasso Orlando di (1532-1594)
Domine Deus<> 105
Ipsate cogat pietas 106
Lefeld Jerzy (1898-1980)
Melodia ludowa 81
Lutosławski Witold (1913-1994)
Wianki 41
Maćkowiak Edmund (1903-1971)
Uwoz, mamo, roz 95
Majkapar Samuił (1867-1938)
Biriulki 62
Marenzio Luca (1553-1599)
Al primo vostro squardo 114
Mendelssohn Bartholdy Felix (1809-1847)
Pieśń bez słów, Pieśń wiosenna op. 62 nr 6 59
Pieśń niedzielna 25
Pieśń weneckiego gondoliera 24
Sonata B-dur na wiolonczelę i fortepian op. 45<> 29
Meyer Krzysztof (ur. 1943)
Czarodziejskie obrazki, Dwa koziołki 85
Moniuszko Stanisław (1819-1872)
Co to za kwiatek 19
Dąbrowa 37
Dobra noc 35
Gdzie się Wisła kończy 67
Kozak 20
Nad Nidą 24
Monteverdi Claudio (1567-1643)
Si come crescon 115
Mozart Leopold (1719-1787)
Bourrée d-moll 83
Musette 80
Mozart Wolfgang Amadeus (1756-1791)
Ave Maria KV 554<> 40
Sonata B-dur KV 281<> 24
Sonata D-dur KV 284<> 30
Sonata a-moll KV 310 18
Uprowadzenie z seraju KV 384<> 34
Musorgski Modest (1839-1881)
Borys Godunow 11, 34, 94
Chowańszczyzna 23, 32, 33, 92, 93, 94
Obrazki z wystawy 43
Trepak 27
Noskowski Zygmunt (1846-1909)
Śpiewnik dla dzieci<> 13, 16
Olkuśnik Joachim (ur. 1927)
Już w sadach dojrzewa<> 98
Paciorkiewicz Tadeusz (1916-1998)
Sonatina na fagot i fortepian 40
Palestrina Giovanni Pierluigi da (1525-1594)
Da cosi dotta man 111
Pałłasz Edward (ur. 1936)
Bajki kaszubskie 91
Praetorius Michael (1571-1621)
In dulci jubilo 107
Viva, viva la musica 50
Pres Josquin des (ok. 1450-1521)
Ave Maria 104
Prokofiew Sergiusz (1891-1953)
III Koncert fortepianowy C-dur op. 26 27, 61
Purcell Henry (1659-1695)
Ah! how pleasant ’tis to love 72
Fairest isle z opery King Arthur 65
Rowley Alec (1892-1958)
Von Elfen und Feen op. 38 80
Rutkowski Bronisław (opr.) (1898-1964)
Królu anielski 116
Matulu moja 96
Nie masz ci, nie masz, nad tę gwiazdeczkę 119
Pasły się owce pod borem 118
Scarlatti Domenico (1685-1757)
Sonata G-dur 89
Schubert Franz (1797-1828)
Die Forelle (Pstrąg) op. 32 35
Die schöne Müllerin op. 25 nr 1: Das Wandern 29
Heidenröslein (Polna różyczka) op. 3 nr 3 73
Schumann Robert (1810-1856)
Erstes Grün op. 35 nr 4 24
Liederkreis, op. 39 nr 1: In der Fremde 39
Schöne Wiege meiner Leiden op. 24 nr 5 26
Soldatenlied (Pieśń żołnierska) 64
Sonata dziecięca op. 118a 14, 34
Zigeunerliedchen (Piosenka cygańska) op. 79 31, 36
Serocki Kazimierz (1922-1981)
Sonatina na puzon i fortepian 60, 61
Szeligowski Aleksander (ur. 1934)
Idą owce 123
Lala, gąski 99
Szeligowski Tadeusz (1896-1963)
W moim ogródeczku 122
Szostakowicz Dymitr (1906-1975)
24 preludia i fugi op. 87 91, 92
Szymanowski Karol (1882-1937)
Sześć pieśni ludowych kurpiowskich: Wyrzundzaj się 95
Twardowski Romuald (ur. 1930)
Capriccio I 38
Na Brzuśniku 126
Pastor es supremus 22
7 pieśni ludowych: Z tamtej strony jeziora 74
Vaqueiras Raimbaut de (? -1207)
Kalenda maya 16
Wincenty z Kielc (XIII w.)
Ortus de Polonia 46
Woytowicz Bolesław (1899-1980)
10 etiud 56, 91
Pieśni religijne
Ach mój Jezu 9
Chrystus Pan zmartwychwstał 45
Chrystus zmartwychwstał jest 44
Kiedy król Herod królował 8
Kolędy polskie z XVI w. 17, 45, 50, 52, 54, 55, 57
Krzyżu święty 44
Nowy rok bieży 8
Ojcze, Boże wszechmogący 47
Otrzyjcie już łzy 11
Pange lingua 48
Ty, któryś gorzko 22
Melodie ludowe
Kaszubskie 12, 36, 46
Kieleckie 13, 41, 49, 53
Krakowskie 14, 17, 47, 48
Kujawskie 33, 41
Kurpiowskie 20, 30, 37, 43, 51, 55
Lubelskie 9, 18, 49
Mazowieckie 15, 16, 17, 19, 41, 42, 55
Podhalańskie 22, 46, 49, 50, 52, 53, 56, 95
Podlaskie 18, 19, 51
Pomorskie 35, 47
Poznańskie 32, 54
Radomskie 19, 52, 54
Rzeszowskie 10, 12, 15, 20, 26
Sandomierskie 23, 43, 44, 50, 57
Śląskie 11, 22, 47, 49, 56
Śląsko-Cieszyńskie 54
Warmii i Mazur 10, 17, 21, 22, 32, 37
Wielkopolskie 9, 10, 11, 12, 13, 29, 39, 42, 54, 55, 56

Spis treści części I

OD AUTORA

ROZDZIAŁ l

Ćwiczenia jednogłosowe
1. B. Bartók Mikrokosmos 1/1 7
2. B. Bartók Mikrokosmos l/2a 7
3. B. Bartók Mikrokosmos l/2b 7
4. B. Bartók Mikrokosmos 1/3 7
5. B. Bartók Mikrokosmos 1/4 8
6. B. Bartók Mikrokosmos 1/7 8
7. Kiedy król Herod królował, kolęda 8
8. Nowy rok bieży, kolęda 8
9. B. Bartók Mikrokosmos IV/112, t. 1-8 8
10. Ach, mój Jezu, pieśń wielkopostna 9
11. Melodia ludowa z Wielkopolski 9
12. Melodia ludowa z Wielkopolski 9
13. B. Bartók Mikrokosmos 1/18 9
14. Walczyk lubelski 9
15. Melodia ludowa z Wielkopolski 9
16. Melodia ludowa z Wielkopolski 10
17. Melodia ludowa z Warmii i Mazur 10
18. Melodia ludowa z Rzeszowskiego 10
19. Melodia ludowa z Wielkopolski 10
20. Melodia ludowa z Wielkopolski 10
21. B. Bartók Mikrokosmos II/53, t. 17-24 10
22. Otrzyjcie już łzy, pieśń wielkanocna 11
23. Melodia ludowa z Wielkopolski 11
24. Melodia ludowa ze Śląska 11
25. M. Musorgski Borys Godunow akt II, t. 201-213 11
26. M. Musorgski Borys Godunow akt II, t. 218-233 11
27. Melodia ludowa z Rzeszowskiego 12
28. J. Brahms Sandmannchen (Duszek snu), t. 1-16 12
29. Kaszubska melodia ludowa 12
30. Melodia ludowa z Wielkopolski 12
31. Melodia ludowa z Kieleckiego 13
32. Melodia ludowa z Wielkopolski 13
33. F. Chopin Hulanka op. 74 nr 4, t. 5-16 13
34. Z. Noskowski Śpiewnik dla dzieci, Poranek, t. 3-10 13
35. Melodia ludowa z Wielkopolski 13
36. R. Schumann Sonata dziecięca op. 118a, cz. III Kołysanka lalki, t. 1-16 14
37. Ch. W. Gluck Orfeusz i Eurydyka akt III, nr 35 Aria Orfeusza, t. 7-16 14
38. Melodia ludowa z Krakowskiego 14
39. Melodia ludowa z Krakowskiego 14
40. Melodia ludowa z Rzeszowskiego 15
41. Melodia ludowa z Mazowsza 15
42. B. Bartók Mikrokosmos II/53, t. 1-8 15
43. B. Bartók Mikrokosmos 1/15. t. 1-13 15
44. Melodia ludowa z Mazowsza 16
45. Z. Noskowski Śpiewnik dla dzieci, Bocian, t. 25-40 16
46. Z. Noskowski Śpiewnik dla dzieci, Śmigus, t. 3-10 16
47. R. de Vaqueiras Kalenda maya, estampida prowansalska 16
48. Kolęda polska z XVI w. 17
49. Melodia ludowa z Krakowskiego 17
50. Melodia ludowa z Warmii i Mazur 17
51. Polonez staroszlachecki z Mazowsza 17
52. Kolęda polska z XVI w. 17
53. Melodia ludowa z Podlasia 18
54. Melodia ludowa z Lubelskiego 18
55. L. v. Beethoven Marmotte op. 52 nr 7. t. 1-16 18
56. W. A. Mozart Sonata a-moll KV 310. cz. III. t. 1-16 18
57. Melodia ludowa z Mazowsza 19
58. Melodia ludowa z Radomskiego 19
59. F. Chopin Dumka 19
60. S. Moniuszko Co to za kwiatek, t. 3-18 19
61. Melodia ludowa z Podlasia 19
62. Kurpiowska melodia ludowa 20
63. S. Moniuszko Kozak, t. 3-22 20
64. Melodia ludowa z Rzeszowskiego 20
65. L. v. Beethoven An den fernen Geliebten op. 75 nr 5, t.1-8 20
66. F. Chopin Czary, t. 5-14 20
67. J. Brahms Sehnsucht (Tęsknota) op. 14 nr 8. t. 3-26 21
68. L. v. Beethoven IX Symfonia d-moll op. 125 cz. IV, t. 241-256 21
69. Melodia ludowa z Warmii i Mazur 21
70. Melodia ludowa z Warmii i Mazur 21
71. Ty, któryś gorzko, pieśń wielkopostna z XVII w. 22
72. R. Twardowski Pastor es supremus, kantata, t. 40-52 22
73. Melodia ludowa ze Śląska 22
74. Melodia ludowa z Podhala 22
75. Melodia z Warmii i Mazur 22
76. Melodia ludowa z Sandomierskiego 23
77. M. Musorgski Chowańszczyzna akt V, nr 552, t. 1-17 23
78. M. Musorgski Chowańszczyzna akt ł, nr 51, t. 1-18 23
79. J. Haydn Divertimento nr 1, cz. II. t. 1-10 23
80. W. A. Mozart Sonata B-dur KV 281, cz. III, t. 1-8 24
81. F. Mendelssohn Bartholdy Pieśń weneckiego gondoliera, t. 5-24 24
82. R. Schumann Erstes Grün op. 35 nr 4. t. 1-9 24
83. S. Moniuszko Nad Nidą, t. 3-12 24
84. F. Mendelssohn Bartholdy Pieśń niedzielna, t. 1-19 25
85. J. Haydn Serenada na kwartet smyczkowy, t. 1-33 25
86. J. Brahms Treue Liebe dauert lange op. 33 nr 15, t. 5-21 26
87. R. Schumann Schöne Wiege meiner Leiden op. 24 nr 5, t. 3-20 26
88. Melodia ludowa z Rzeszowskiego 26
89. L. v. Beethoven Sehnsucht (Tęsknota) op. 83 nr 2, t. 3-11 26
90. E. Grieg I Suita „Peer Gynt” op. 46, cz. II Śmierć Azy, t. 1-8 27
91. S. Prokofiew III Koncert fortepianowy C-dur op. 26, cz. III, t. 1-9 27
92. M. Musorgski Trepak, t. 30-51 27
93. A. Krzanowski Kalangra, Marsz, t. 3-15 28
94. A. Koszewski Ad Musicam na orkiestrę wokalną, t. 76-91 28
95. E. Głowski Figliki na wiolonczelę i fortepian, nr 6, t. 5-20 28
96. Melodia ludowa z Wielkopolski 29
97. E. Pałłasz Homo viator, t. 5-20 29
98. F. Schubert Die schöne Müllerin op. 25 nr 1 Das Wandern, t. 5-20 29
99. F. Mendelssohn Bartholdy Sonata B-dur op. 45 na wiolonczelę i fortepian, cz. III, t. 1-16 29
100. W. A. Mozart Sonata D-dur KV 284, cz. III, t. 1-17 30
101. B. Bartók Mikrokosmos V/127, t. 3-12 30
102. F. Chopin Dwojaki koniec op. 74 nr 11, t. 1-16 30
103. Kurpiowska melodia ludowa 30
104. R. Schumann Zigeunerliedchen op.79 nr 7b, t. 1-8 31
105. J. Brahms Agnes op. 59 nr 5. t. 3-17 31
106. J. Brahms Unüberwindlich op.72 nr 5, t. 22-36 31
107. J. Brahms Des Überläufer op. 48 nr 2, t. 1-16 31
108. Melodia ludowa z Poznańskiego 32
109. Melodia ludowa z Warmii i Mazur 32
110. L. v. Beethoven Der Bardengeist, t. 3-12 32
111. M. Musorgski Chowańszczyzna akt III, nr 265 (Marta), t.1-8 32
112. Melodia ludowa z Kujaw 33
113. F. Chopin Fantazja na tematy polskie op. 13, t. 130-148 33
114. B. Bartók III Koncert fortepianowy, cz. II, t. 1-13 33
115. M. Musorgski Chowańszczyzna akt IV, obraz II, nr 470 (Marta), t 1-10 33
116. M. Musorgski Borys Godunow akt II, nr 60 (Fiodor), t. 1-8 34
117. W. A. Mozart KV 384, nr 2 (Pieśń Osmina), t. 3-19 34
118. R. Schumann Sonata dziecięca op. 118a, cz. 1, t. 1-14 34
119. L. v. Beethoven IV Koncert fortepianowy G-dur op. 58, cz. l, t. 1-14 35
120. Melodia ludowa z Pomorza 35
121. F. Schubert Die Forelle op. 32, t. 7-26 35
122. S. Moniuszko Dobra noc, t. 1-12 35
123. Melodia ludowa z Kaszub 36
124. J. Brahms Auf dem See op. 59 nr 2, t. 9-30 36
125. J. Haydn Wariacje na temat „La Roxelane”, Temat, t. 1-20 36
126. R. Schumann Zigeunerliedchen op. 79 nr 7a, t 1-8 36
127. A. Krzanowski Kalangra, Szkic 37
128. B. Britten Peter Grimes op. 33, akt l, scena l, nr 28 (Ellen Orford), t. 8-26 37
129. Kurpiowska melodia ludowa 37
130. S. Moniuszko Dąbrowa, t. 5-16 37
131. Melodia ludowa z Warmii i Mazur 37
132. R. Twardowski Capriccio I, t. 1-15 38
133. B. Bartók Koncert na orkiestrę, cz. l, t. 1-6 38
134. B. Bartók Koncert na orkiestrę, cz. l, t. 22-28 38
135. B. Bartók // Koncert skrzypcowy, cz. l, t. 22-25 38
136. J. Brahms Klage op. 105 nr 3, t. 1-12 39
137. Melodia ludowa z Wielkopolski 39
138. R. Schumann Liederkreis, op. 39 nr 1 In der Fremde, t. 2-25 39
139. W.A. Mozart Ave Maria KV 554, kanon 40
140. P. Hindemith Hie kann nit sein, kanon 40
141. T. Paciorkiewicz Sonatina na fagot i fortepian, cz. II, t. 3-26 40
142. Melodia ludowa z Mazowsza 41
143. Melodia ludowa z Kieleckiego 41
144. Melodia ludowa z Kujaw 41
145. W. Lutosławski Wianki, t. 4-17 41

ROZDZIAŁ II

Ćwiczenia oparte na pentatonice, skalach modalnych oraz na skali góralskiej

I. Pentatonika anhemitoniczna (bezpółtonowa)

146. Melodia ludowa z Wielkopolski 42
147. Melodia ludowa z Mazowsza 42
148. Melodia ludowa z Wielkopolski 42
149. Melodia ludowa z Mazowsza 42
150. Kurpiowska melodia ludowa 43
151. Kurpiowska melodia ludowa 43
152. Kurpiowska melodia ludowa 43
153. M. Musorgski Obrazki z wystawy, Promenada, t. 1-6 43

2.Pentatonika hemitoniczna(półtonowa)

154. Melodia ludowa z Sandomierskiego 43
155. Melodia ludowa z Sandomierskiego 44
156. Melodia ludowa z Sandomierskiego 44

3. Skala dorycka

157. Krzyżu święty, pieśń wielkopostna z XVI w. 44
158. Chrystus zmartwychwstał jest, pieśń wielkanocna z XII w. 44
159. Chrystus Pan zmartwychwstał, pieśń wielkanocna z XVI w. 45
160. B. Bartók Mikrokosmos 1/14 45
161. Kolęda polska z XVI w. 45
162. Guido z Arezzo Ut queant laxis 46
163. Wincenty z Kielc (XIII w.) Ortus de Polonia 46
164. Melodia ludowa z Kaszub 46
165. Melodia ludowa z Podhala 46
166. Melodia ludowa z Pomorza 47
167. Melodia ludowa ze Śląska 47
168. Melodia ludowa z Krakowskiego 47
169. Ojcze, Boże wszechmogący, pieśń wielkopostna 47
170. Anonim (XV w.) Radości wam powiedam 47

4. Skala frygijska

171. Melodia ludowa z Krakowskiego 48
172. Pange lingua, hymn gregoriański 48
173. Anonim (XII/XIII w.) Per merita sancti Adalberti, antyfona 48

5. Skala lidyjska

174. Melodia ludowa z Podhala 49
175. Melodia ludowa z Podhala 49
176. Melodia ludowa ze Śląska 49
177. Melodia ludowa z Kieleckiego 49

6. Skala miksolidyjska

178. Melodia ludowa z Lubelskiego 49
179. Melodia ludowa z Sandomierskiego 50
180. Kolęda polska z XVI w. 50
181. M. Praetorius Viva, viva la musica, kanon 50
182. Melodia ludowa z Podhala 50
183. Melodia ludowa z Podhala 50

7. Skala eolska

184. Kurpiowska melodia ludowa 51
185. Anonim (XV w.) Pieśń o Wiklefie 51
186. Melodia ludowa z Podlasia 51
187. Melodia ludowa z Podlasia 51

8. Skala jońska

188. Anonim (XIII w.) Gaude, mater Polonia, hymn 52
189. Kolęda polska z XVI w. 52
190. Melodia ludowa z Podhala 52
191. Melodia ludowa z Radomskiego 52

9. Skala góralska

192. Melodia ludowa z Podhala 53
193. Melodia ludowa z Podhala 53
194. Melodia ludowa z Podhala 53
195. Melodia ludowa z Kieleckiego 53
196. Melodia ludowa z Podhala 53

10. Różne skale

197. Melodia ludowa z Radomskiego 54
198. Kolęda polska z XVI w. 54
199. Melodia ludowa z Poznańskiego 54
200. Melodia ludowa ze Śląska Cieszyńskiego 54
201. Melodia ludowa z Wielkopolski 54
202. Melodia ludowa z Wielkopolski 55
203. Melodia ludowa z Mazowsza 55
204. Melodia ludowa z Wielkopolski 55
205. Kolęda polska z XVI w. 55
206. Kurpiowska melodia ludowa 55
207. Melodia ludowa z Podhala 56
208. Melodia ludowa ze Śląska 56
209. Melodia ludowa z Wielkopolski 56
210. Melodia ludowa z Podhala 56
211. B. Woytowicz 10 etiud, nr 3 Thema con variazioni, Thema, t. 1-4 56
212. Kolęda polska z XVI w. 57
213. Anonim (XVI w.) Racz Panie Chryste 57
214. Melodia ludowa z Sandomierskiego 57

ROZDZIAŁ III

Ćwiczenia do czytania nut na liniach dodanych

215. J. Haydn Symfonia D-dur „Zegarowa” nr 101, cz. IV, t. 111-118 58
216. A. Dvořák Koncert wiolonczelowy h-moll op. 104, cz. III Finale, t. 80-87 58
217. F. Chopin Rondo a la Krakowiak op. 14, t. 179-194 58
218. D. Kabalewski Koncert wiolonczelowy op. 49, cz. III, t. 108-128 59
219. D. Kabalewski Koncert wiolonczelowy op. 49, cz. l, t. 340-351 59
220. F. Mendelssohn Bartholdy Pieśń bez słów, Pieśń wiosenna op. 62 nr 6, w transkr. na wiolonczelę i fortepian, t. 50-79 59
221. C. Debussy Kącik dziecięcy, cz. II Kołysanka słonia, t.1-10 60
222. Z. Bagiński Ricercar na 2 fortepiany, t. 1-23 60
223. K. Serocki Sonatina na puzon i fortepian, cz. l, t. 61-71 60
224. K. Serocki Sonatina na puzon i fortepian, cz. l, t. 21-31 61
225. S. Prokofiew III Koncert fortepianowy C-dur op. 26. cz. l, t. 7-11 61
226. S. Prokofiew III Koncert fortepianowy C-durop. 26. cz. III, t. 264-274 61
227. Z. Noskowski Step, t. 159-167 61
228. S. Majkapar Biriulki, Grająca szkatułka op. 28 nr 13, t. 1-24 62
229. S. Majkapar Biriulki, Polka op. 28 nr 7, t. 24-31 62

ROZDZIAŁ IV

Ćwiczenia z akompaniamentem fortepianu

230. T. Baird 5 piosenek dla dzieci, W ogródku 63
231. R. Schumann Soldatenlied (Pieśń żołnierska) 64
232. H. Purcell Fairest isle z opery King Arthur 65
233. J. Brahms Kein Haus, keine Heimat op. 94 nr 5 66
234. S. Moniuszko Gdzie się Wisła kończy, t. 1-21 67
235. S. Moniuszko Zawód 68
236. B. Britten The Ash grove, t. 1-29 69
237. B. Britten Sweet Polly Oliver, t. 1-24 70
238. B. Britten There’s none to Soothe 71
239. H. Purcell Ah! how pleasant ’tis to love 72
240. F. Schubert Heidenroslein op. 3 nr 3 73
241. R. Twardowski 7 pieśni ludowych, Z tamtej strony jeziora 74
242. B. Bartók Gyermekeknek (Dla dzieci), nr 4 Słowacka pieśń ludowa 75
243. B. Bartók Gyermekeknek (Dla dzieci), nr 9 Słowacka pieśń ludowa 76
244. B. Bartók Gyermekeknek (Dla dzieci), nr 5 Słowacka pieśń ludowa 77

ROZDZIAŁ V

Ćwiczenia do śpiewania z graniem

245. B. Bartók Mikrokosmos II/40 78
246. D. Kabalewski Łatwe wariacje na temat rosyjskiej pieśni ludowej op. 51 nr 1, Temat 79
247. D. Kabalewski Łatwe wariacje na temat rosyjskiej pieśni ludowej op. 51 nr 1, I Var. 79
248. L. Mozart Musette, t. 1-14 80
249. A. Rowley Von Elfen und Feen op. 38, Gnom 80
250. T. Z. Kassern Słodki kramik, Ziarnka, t. 1-25 81
251. J. Lefeld Melodia ludowa 81
252. A. Gedike Arabeska op. 46 nr 9, t. 1-16 82
253. W. F. Bach Menuet G-dur 82
254. L. Mozart Bourrée d-moll 83
255. L. v. Beethoven Wariacje „Nel cor piu”, Temat 84
256. K. Meyer Czarodziejskie obrazki, Dwa koziołki, t. 1-10 85
257. A. Bloch Filigranki, I, t. 38-57 85
258. G. Bacewicz Oberek, t. 1-12 86
259. A. Chaczaturian Andantino, t. 1-17 86

ROZDZIAŁ VI

Ćwiczenia dwugłosowe

260. B. Bartók Mikrokosmos 1/31 87
261. B. Bartók Mikrokosmos 1/26 87
262. D. Kabalewski Łatwe wariacje na temat rosyjskiej pieśni ludowej op. 51 nr 1, III Var. 88
263. Anonim (XVII w.) Dobranoc ci, Anusieńku 88
264. B. Bartók Mikrokosmos 1/29 89
265. D. Cimarosa Sonata g-moll, t. 1-8 89
266. D. Scarlatti Sonata G-dur, t. 1-13 89
267. J. S. Bach Das wohitemperierte Klavier l, XI Fuga F-dur, t. 1-10 90
268. B. Bartók Mikrokosmos II/49 90
269. A. Dutkiewicz Suita, cz. l Preludium, początek 90
270. B. Woytowicz 10 etiud, nr 3 Thema con variazioni, I Var., t. 5-12 91
271. E. Pałłasz Bajki kaszubskie, Ostatni połów, t. 1-15 91
272. D. Szostakowicz 24 preludia i fugi op. 87, XXII Fuga, t. 1-14 91
273. D. Szostakowicz 24 preludia i fugi op. 87, XXIV Fuga, t. 1-17 92
274. M. Musorgski Chowańszczyzna akt IV, obraz l, nr 389, t 1-16 92
275. M. Musorgski Chowańszczyzna akt III, nr 259, t. 1-21 93
276. M. Musorgski Chowańszczyzna akt III, nr 324, t. 10-27 94
277. M. Musorgski Borys Godunow akt II, t. 234-249 94
278. Melodia ludowa z Podhala 95
279. Melodia ludowa z Podhala 95
280. K. Szymanowski Sześć pieśni ludowych kurpiowskich, Wyrzundzaj się, t. 1-6 95
281. E. Maćkowiak Uwoz, mamo, roz, t. 1-8 95
282. B. Rutkowski (opr.) Matulu moja 96
283. S. Kazuro Wędrówka słonka 96
284. S. Kazuro Dzięcioł, t. 21-47 97
285. J. Olkuśnik Już w sadach dojrzewa, t. 9-35 98
286. A. Szeligowski Lala, gąski 99
287. A. Koszewski Polni muzykanci 100
288. Anonim (XV w.) Breve regnum erigitur 101
289. Anonim (II pół. XV w.) Iesus Christus, nostra salus 102
290. Anonim (koniec XV w.) O nadroższy kwiatku 103
291. J. des Prés Ave Maria 104
292. Orlando di Lasso Domine Deus 105
293. Orlando di Lasso Ipsate cogat pietas 106
294. M. Praetorius In dulci jubilo 107

ROZDZIAŁ VII

Ćwiczenia trzygłosowe

295. Anonim (XV w.) La carita e spenta, śpiew karnawałowy 108
296. Anonim (XVI w.) La violetta, villanella 109
297. J. Clemens non Papa Ach Sorg mußt zurücke stan 110
298. G. P. da Palestrina Jesu, Rex admirabilis 110
299. G. P. da Palestrina Da cosi dotta man, canzonetta 111
300. G. G. Gastoldi II ballerino, madrygał taneczny 112
301. G. G. Gastoldi L’umorista, madrygał taneczny 113
302. L. Marenzio Al primo vostro sguardo, villanella 114
303. C. Monteverdi Si come crescon, canzonetta 115
304. B. Rutkowski (opr.) Królu anielski, kolęda 116
305. B. Bartók Bolyongás, t. 22-59 117
306. B. Rutkowski (opr.) Pasły się owce pod borem, kolęda 118
307. B. Rutkowski (opr.) Nie masz ci, nie masz, nad tę gwiazdeczkę, kolęda 119
308. Z. Kódały Pange lingua, t. 1-15 120
309. B. Bartók Héjja, héjja, karahéjja!, t. 13-37 121
310. T. Szeligowski W moim ogródeczku 122
311. A. Szeligowski Idą owce, t. 22-43 123
312. A. Koszewski W polu 124
313. A. Koszewski Deszcz, t. 1-20 125
314. R. Twardowski Na Brzuśniku 126

INDEKS KOMPOZYTORÓW I UTWORÓW 127

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

„Ruch Muzyczny”. R. XXXVII, 1993 nr 8 (18 kwietnia), s. 7.

Zofia Peret-Ziemlańska, Pierwszy z trzech potrzebnych tomów

W polskim szkolnictwie muzycznym istnieje od lat ogromne zapotrzebowanie na wartościową literaturę solfeżową, odpowiednią do wykorzystywania na zajęciach kształcenia słuchu. Literatura taka, to przede wszystkim umiejętnie dobrane utwory najwybitniejszych kompozytorów – od najdawniejszych po współczesnych. Osobiste uczestniczenie w ich wykonywaniu wpływa na pogłębienie wiedzy w zakresie technik kompozytorskich i stylów muzycznych, kształci pamięć i wyobraźnię muzyczną, rozwija poczucie formy, wnosi także do nauki solfeżu bardzo ważny dla tego przedmiotu element artystyczny. Z tych to powodów nauczyciele solfeżu, wypełniając w jakimś stopniu braki i zaniedbania w tej dziedzinie, często z dużym trudem starają się gromadzić odbitki kserograficzne utworów niezbędnych do czytania nut głosem na lekcji.

Sytuacja ta ulegnie wkrótce zasadniczej poprawie dzięki nowo wydanemu podręcznikowi. Jego pierwsza część zawiera obszerny materiał ćwiczeniowy, na który składają się wyłącznie utwory bądź dłuższe ich fragmenty zaczerpnięte z literatury muzycznej różnych epok oraz z muzyki ludowej. Przy każdym przykładzie zamieszczone zostało nazwisko kompozytora, tytuł utworu, ewentualnie jego opus i numer, we fragmentach dłuższych kompozycji – numeracja taktów, przy pieśniach ludowych – nazwa regionu, z jakiego pochodzą.

Wszystkie trzy tomy (obejmujące 900 przykładów z literatury muzycznej) opracowane zostały z myślą o uczniach szkół muzycznych II stopnia, z pewnością jednak będą z nich korzystali studenci wydziałów wychowania muzycznego wyższych szkół pedagogicznych, szkół organistowskich oraz tych wydziałów akademii muzycznych, na których dużo czyta się a vista. Cenne wskazówki i uwagi metodyczne przekazane przez autorkę we wstę­pie, przede wszystkim zaś treść muzyczna i walory pedagogiczne tej pracy, będą pouczającą lekturą studentów teorii akademii muzycznych, którzy uczą się metodyki kształcenia słuchu i chcą w przyszłości zostać nauczycielami solfeżu.

Czytanie nut głosem I, składa się z siedmiu rozdziałów, pośród których cztery należą do pionierskich w naszej literaturze solfeżowej. Są to: Ćwiczenia oparte na pentatonice, skalach modalnych i skali góralskiej (rozdz. 2) obejmujące aż 68 przykładów melodii ludowych, pieśni kościelnych oraz utworów Praetoriusa, Wincentego z Kielc, Musorgskiego i Bartóka; Ćwiczenia do czytania nut na liniach dodanych (rozdz. 3) – niezwykle przydatne również w nauce zasad muzyki; Ćwiczenia z akompaniamentem fortepianu zawierające pieśni i utwory skrzypcowe do śpiewania z towarzyszeniem tego instrumentu oraz Ćwiczenia do śpiewania z graniem (rozdz. 5), których celem jest przygotowanie do zespołowego muzykowania. W rozdziale szóstym zamieszczone zostały Ćwiczenia dwugłosowe, tj. dwugłosowe utwory i fragmenty utworów do wykonywania zespołowego oraz indywidualnego polegającego na śpiewaniu dowolnego głosu z równoczesnym graniem na fortepianie głosu drugiego lub tylko wystukiwaniem jego rytmu.

Podręcznik rozpoczynają Ćwiczenia jednogłosowe w liczbie 146, ostatni zaś rozdział składa się z Ćwiczeń trzygłosowych, na które złożyły się utwory z literatury wokalnej do wykonywania zespołowego oraz indywidualnego, tj. śpiewania wybranego głosu z równoczesnym graniem pozostałych głosów, bądź tylko wystukiwaniem rytmu dowolnego głosu. Należy zaznaczyć, że wyraz „ćwiczenie” w tytułach rozdziałów użyty jest wyłącznie dla celów porządkowych.

Spośród 314 znajdujących się w podręczniku utworów 66 jest autorstwa kompozytorów polskich. Znajduje się tu również ponad sto polskich melodii ludowych, kolęd i pieśni kościelnych. Podręcznik nadaje więc właściwą rangę naszej narodowej literaturze muzycznej, upowszechnia ją i utrwala w świadomości młodzieży.

Na szczególną pochwałę zasługuje niezwykle staranna redakcja, bardzo ładna grafika nutowa i wygodne dla użytkowników podręcznika rozmieszczenie przykładów.

Publikacja jest owocem prawdziwie benedyktyńskiej pracy autorki, a także zespołu redakcyjnego, którym przez dłuższy czas kierowała Irena Żmigród, a następnie, po jej przejściu na emeryturę, Dorota Leszczyńska-Zając. Zasługą redakcji jest m.in. sprawdzenie w wydawnictwach źródłowych autentyczności wszystkich znajdujących się tu utworów i ujednolicenie ich zapisu.

Wydany na europejskim poziomie i fachowo napisany podręcznik przez długie lata będzie cieszyć się zasłużonym powodzeniem w szkolnictwie muzycznym.

Zofia Peret-Ziemlańska

Maria Wacholc, Czytanie nut głosem I. Kraków 1992, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, s. 127.

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

„Życie Muzyczne”, R. XLVI, 1993 nr 5–6, s. 20–21.

Zofia Peret-Ziemlańska, Pierwszy tom podręcznika do czytania nut głosem

Na początku 1993 roku ukazała się nakładem Polskiego Wydawnictwa Muzycznego pierwsza część trzytomowego podręcznika Marii Wacholc „Czytanie nut głosem”. Wydanie części II i III nastąpić ma wkrótce. Publikacja to niezwykle cenna i pożyteczna nie tylko z uwagi na jej wartość muzyczną i pedagogiczną, lecz także ze względu na brak w polskim szkolnictwie muzycznym materiałów niezbędnych do nauki solfeżu. Podręcznik opracowany z myślą o uczniach średnich szkół muzycznych znalazł już szerokie grono odbiorców również w wyższych szkołach pedagogicznych, na niektórych wydziałach akademii muzycznych, w szkołach organistowskich oraz wielu innych, w których wykładany jest przedmiot kształcenie słuchu oraz prowadzone są zespoły wokalne. Z podręcznika może z powodzeniem korzystać każdy, kto pragnie samodzielnie zgłębiać problemy solfeżowe na przykładach obszernej literatury muzycznej wokalnej i instrumentalnej.

Jest to pierwszy polski podręcznik do czytania nut głosem zawierający wyłącznie utwory artystyczne (w całości lub dłuższe ich fragmenty, które tworzą określoną całość muzyczną) oraz wyczerpująco traktuje zagadnienia tonalne polskiej pieśni ludowej. Starannie zredagowane uwagi i wskazówki metodyczne stanowią ważne informacje zarówno dla nauczycieli solfeżu jak też dla uczniów i studentów.

Praca składa się z siedmiu rozdziałów. Są to „Ćwiczenia jednogłosowe” (145 przykładów), „Ćwiczenia oparte na pentatonice, skalach modalnych oraz skali góralskiej” (68), „Ćwiczenia do czytania nut na liniach dodanych” (14), „Ćwiczenia z akompaniamentem fortepianu” (14), ,,Ćwiczenia do śpiewania z graniem” (14), „Ćwiczenia dwugłosowe” (34) oraz „Ćwiczenia trzygłosowe” (20). Termin ,,ćwiczenia” zastosowany w tytułach rozdziałów użyty został jedynie w celu wyodrębnienia poszczególnych działów czytania nut głosem, nie ma tu bowiem ani jednego przykładu muzycznego, który można by określić mianem ćwiczenia. Przy każdym utworze widnieje jego tytuł (opus, numer, przy pieśniach nazwisko autora tekstu) oraz imię i nazwisko kompozytora. Osoba korzystająca z podręcznika, oprócz rozwijania swych umiejętności solfeżowych, poznaje formę śpiewanych przez siebie utworów, technikę kompozytorską właściwą dla danego twórcy, kształcąc swój smak muzyczny. Cel taki przyświecał autorce przy doborze treści wszystkich rozdziałów podręcznika. Zgromadzone w nim przykłady obejmują utwory najwybitniejszych kompozytorów obcych (od J.S. Bacha po Arama Chaczaturiana) oraz polskich (od Wincentego z Kielc do Andrzeja Krzanowskiego). Na ogólną liczbę 314 przykładów 60 dotyczy muzyki polskiej.1 Publikacja utrwala nazwiska polskich kompozytorów różnych epok włączając do repertuaru solfeżowego utwory twórców współczesnych, które młodzież muzyczna powinna znać i wykonywać.

Podręcznik odznacza się dużymi walorami metodycznymi. Zaliczyć do nich należy dobór wystopniowanego pod względem trudności metodycznych i metrorytmicznych materiału do czytania linearnego w kluczach wiolinowych i basowych, a także omówienie budowy skal modalnych i ludowych. Dostarcza on materiału ćwiczeniowego dotyczącego odczytywania nut na liniach dodanych (fragmenty utworów instrumentalnych). Ćwiczenia z akompaniamentem fortepianu polegające na śpiewaniu głosu melodycznego z równoczesnym graniem partii towarzyszącej kształcą umiejętność równoczesnego wykonywania różnych czynu ości muzycznych. Te i inne przykłady – rzecz warta podkreślenia – wprowadzają do nauki solfeżu tak bardzo ważny w tym przedmiocie element artystyczny. Ćwiczenia dwugłosowe (rozdział V i VI) dostarczają szczególnie bogatego jakościowo i ilościowo materiału z literatury muzycznej od muzyki dawnej po współczesną polską i obcą. Wykonywanie ich w duecie, w grupie na dwa głosy lub z graniem jednego głosu na fortepianie kształci poczucie interwału, przygotowuje do słyszenia harmonii i uczestnictwa w chórze, dając okazję do prawdziwego muzykowania. Przykłady trzygłosowe służą do rozwijania umiejętności czytania pionowego oraz dokonywania analizy harmonicznej, zapoznają także uczniów z elementami homofonii i polifonii. Mogą być one również przydatne jako literatura odpowiednia do ćwiczeń z dyrygowania. Wszystkie zebrane tu utwory stanowią doskonały materiał do dyktand pamięciowych (pisemnych i ustnych), przekształceń rytmicznych, ćwiczeń transpozycji oraz wielu innych, jakie powinny być stosowane na lekcjach kształcenia słuchu.

„Czytanie nut głosem (I)” spotkało się z wielkim zainteresowaniem m.in. studentów wydziału wokalnego warszawskiej akademii muzycznej. Stwierdzili oni, że znajdujące się tu utwory „bardzo dobrze się śpiewa” i zabrali się ochoczo do ich studiowania.

Wyrazista grafika nutowa, zróżnicowana wielkość druku, wygodne rozmieszczenie przykładów nutowych to także duże zalety podręcznika, który z pewnością zdobędzie trwałą pozycję w polskiej literaturze solfeżowej.

Zofia Peret-Ziemlańska

¹ Liczba ta nie obejmuje polskich melodii ludowych – przyp. M.W.

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

„Słowo”. Dziennik Katolicki, R. 1993 nr 33, s. 11.

Zofia Peret-Ziemlańska, Czytajmy nuty

Wydany przed kilkoma tygodniami przez Polskie Wydawnictwo Muzyczne podręcznik Marii Wacholc pt.: „Czytanie nut głosem”¹ dotyczy jednej z najważniejszych dziedzin edukacji muzycznej, jaką jest kształcenie słuchu. Spośród wielu zagadnień należących do problematyki tego przedmiotu, na pierwszy plan wysuwa się nauka czytania nut głosem a vista literatury muzycznej jedno-, dwu- i wielogłosowej, solowej, chóralnej, wokalnej i instrumentalnej.

Podręcznik zawiera obszerny materiał ćwiczeniowy, na który składają się wyłącznie oryginalne utwory bądź ich dłuższe fragmenty, zaczerpnięte z literatury muzycznej różnych epok oraz muzyki ludowej. Dzięki osobistemu uczestniczeniu w ich wykonawstwie uczeń kształci swój smak muzyczny, poznaje podstawy tonalne, cechy melodyczno-rytmiczne i różnorodną formę utworów muzycznych, rodzaj stosowanej w nich techniki kompozytorskiej i właściwości stylistyczne. Ma to ogromne znaczenie poznawcze, umożliwia także zrozumienie wielu złożonych zagadnień teorii muzyki. Przy każdym przykładzie nutowym widnieje nazwisko kompozytora, tytuł utworu (opus i numer), przy melodiach ludowych zaznaczana jest nazwa regionu, z którego pochodzą. W „indeksie kompozytorów i utworów” załączone zostały dodatkowo daty dotyczące okresu życia każdego kompozytora.

Na ogólną liczbę 870 zawartych w podręczniku przykładów muzycznych, ponad 60 to muzyka polska od najdawniejszej po współczesną. Oprócz kompozycji takich twórców jak Fryderyk Chopin, Stanisław Moniuszko czy Karol Szymanowski znajdują się tu utwory wokalne i instrumentalne polskich kompozytorów średniej i najmłodszej generacji. Podręcznik utrwala ich nazwiska w świadomości młodzieży muzycznej.

Dokonany przez autorkę z wielkim znawstwem podział na zagadnienia wchodzące w skład nauki czytania nut głosem, odpowiednie zgrupowanie i ułożenie przykładów w siedmiu rozdziałach podręcznika oraz zawarte w nim uwagi i wskazówki stanowią cenną wartość metodyczną dla nauczycieli kształcenia słuchu. Wśród bogatego zbioru utworów warto zwrócić szczególną uwagę na zestaw ponad 100 polskich melodii ludowych, kolęd, pieśni wielkanocnych i wielkopostnych. Kilkadziesiąt z nich umożliwia dokładne poznanie skal modalnych i ludowych.

Redakcja podręcznika jest bardzo staranna, grafika nutowa wyrazista i wygodna w czytaniu. Słowa uznania należą ale nie tylko autorce, lecz również całemu zespołowi redakcyjnemu uczestniczącemu w tej iście benedyktyńskiej pracy.

Podręcznik opracowany został z myślą o uczniach szkół muzycznych II stopnia – podobnie jak dalsze dwie jego części, które mają ukazać się w maju br. Z uwagi jednak na zawarte w nim bogactwo literatury do czytania nut głosem i wartości metodycznie, znajdzie on szerokie grono odbiorców również w wyższych szkołach pedagogicznych, studiach wychowania przedszkolnego, szkołach organistowskich i seminariach duchownych.

Zofia Peret-Ziemlańska

__________

¹ Maria Wacholc: „Czytanie nut głosem, tom I”. PWM 1992.