Wstępy i spisy treści wszystkich tomów Solfeżu elementarnego

Solfeż dla klasy I

OD AUTORA

Solfeż elementarny jest podręcznikiem do nauki czytania nut głosem dla klas I–VI szkół muzycznych I stopnia. Pierwsza część tego podręcznika przeznaczona jest dla uczniów klasy pierwszej. Zostały w niej zamieszczone następujące rodzaje ćwiczeń:

• ćwiczenia melodyczne jedno- i dwugłosowe,
• ćwiczenia melodyczne jednogłosowe z towarzyszeniem harmonicznym (zapisanym na jednej pięciolinii) granym przez nauczyciela,
• piosenki bez akompaniamentu i z akompaniamentem fortepianu (zapisanym na dwóch pięcioliniach),
• ćwiczenia dwugłosowe, w których drugi głos gra nauczyciel na fortepianie,
• kanony,
• ćwiczenia rytmiczne jednogłosowe,
• ćwiczenia melodyczno-rytmiczne do wykonania przez dwie grupy uczniów lub przez dwóch uczniów.

Ćwiczenia zamieszczone w podręczniku zostały uszeregowane według stopnia trudności i ujęte w dziewięciu rozdziałach. W kolejnych rozdziałach wprowadzane są nowe zagadnienia, wymienione na początku każdego z nich. Zastosowany układ ćwiczeń wymaga, aby poszczególne rozdziały, a także zawarte w nich ćwiczenia, były przerabiane w podanej kolejności. Zapewni to nauczycielowi systematyczne kształcenie umiejętności uczniów oraz wszechstronne rozwijanie ich uzdolnień muzycznych, uczniom zaś pozwoli bez nadmiernego wysiłku opanować coraz trudniejsze ćwiczenia.
Ćwiczenia melodyczne dla klasy I ograniczają się wyłącznie do tonacji C-dur i opierają się przede wszystkim na pochodach sekundowych. Odległości większe od sekundy pojawiają się w nich rzadko i zawsze w łatwym kontekście. Aby zaśpiewać dźwięk odległy o interwał większy od sekundy, uczeń powinien go najpierw odszukać, dochodząc do niego po stopniach gamy. W intonowaniu dźwięku oddalonego o interwał większy od sekundy z pomocą może przyjść także pamięć. Zdarza się bowiem, że dźwięk ten pojawił się już nieco wcześniej i z łatwością może być on powtórzony z pamięci. Ważną rolę w nauce czytania nut głosem odgrywa kształcenie poczucia tonalnego, które umożliwi uczniom pamiętanie toniki (I stopnia gamy), a tym samym intonowanie jej po dowolnym dźwięku oraz bez znajomości interwałów i konieczności osiągania jej za pomocą pochodu gamowego.
Ćwiczenia melodyczne w klasie I powinny być śpiewane nazwami solmizacyjnymi i literowymi. Piosenki mające tekst mogą być ponadto wykonywane ze słowami. Przy realizacji ćwiczeń melodycznych bardzo pożyteczne jest taktowanie.
Ćwiczenia rytmiczne należy wykonywać klaskaniem lub na instrumentach perkusyjnych z równoczesnym głośnym liczeniem miar taktu. Jako ćwiczenia rytmiczne mogą być także wykorzystane ćwiczenia melodyczne, których rytm można wyklaskać z równoczesnym głośnym liczeniem, bądź wypowiedzieć nazwami solmizacyjnymi (lub na sylabie „ta”) z równoczesnym taktowaniem. Bardzo pożytecznym przygotowaniem do realizacji ćwiczeń rytmicznych, zwłaszcza w klasie I, jest zapisywanie liczenia (miar taktu) we wszystkich taktach bądź tylko w taktach trudniejszych.
Wybrane przez nauczyciela ćwiczenia melodyczne i rytmiczne służyć mogą także jako dyktanda, polegające na zapisywaniu melodii jednogłosowej lub rytmu występującego w granej melodii, bądź wystukiwanego.

SPIS TREŚCI

ROZDZIAŁ I (ćwiczenia 1 – 16)
Gama C-dur
Klucz wiolinowy
Takt 2/4
Ćwierćnuta i półnuta
Pauza ćwierćnutowa

ROZDZIAŁ II (ćwiczenia 17 – 33)
Takt 3/4
Znak repetycji
Da capo al fine

ROZDZIAŁ III (ćwiczenia 34 – 63)
Takt 4/4 (C)
Cała nuta
Pauza półnutowa i całonutowa
Fermata

ROZDZIAŁ IV (ćwiczenia 64 – 81)
Półnuta z kropką
Przedłużanie wartości nut za pomocą łuku

ROZDZIAŁ V (ćwiczenia 82 – 107)
Ósemki
Pauza ósemkowa

ROZDZIAŁ VI (ćwiczenia 108 – 122)
Ćwierćnuta z kropką
I i II volta

ROZDZIAŁ VII (ćwiczenia 123 – 131)
Znaki chromatyczne: krzyżyk, bemol, kasownik

ROZDZIAŁ VIII (ćwiczenia 132 – 155)
Trójdźwięk toniczny
Tercja, kwinta i oktawa na I stopniu gamy

ROZDZIAŁ IX (ćwiczenia 156 – 160)
Szesnastki

INDEKS KOMPOZYTORÓW

Solfeż dla klasy II

OD AUTORA

Solfeż elementarny jest podręcznikiem do nauki czytania nut głosem dla klas I–VI szkół muzycznych I stopnia. Niniejszy zeszyt jest drugą częścią tego podręcznika, przeznaczoną dla uczniów klasy drugiej. Zostały w niej zamieszczone następujące rodzaje ćwiczeń:

• ćwiczenia melodyczne jednogłosowe,
• piosenki jedno- i dwugłosowe bez akompaniamentu lub z akompaniamentem fortepianu,
• ćwiczenia melodyczne jednogłosowe z towarzyszeniem harmonicznym (zapisanym na jednej pięciolinii) granym przez nauczyciela na fortepianie,
• ćwiczenia melodyczne dwugłosowe, w których drugi głos gra na fortepianie nauczyciel,
• ćwiczenia melodyczne dwugłosowe przeznaczone do śpiewania przez dwie grupy uczniów (lub przez dwóch uczniów) bez akompaniamentu lub z akompaniamentem fortepianu,
• kanony,
• ćwiczenia rytmiczne jednogłosowe,
• ćwiczenia rytmiczne dwugłosowe przeznaczone do wykonania przez dwie grupy uczniów lub przez dwóch uczniów,
• ćwiczenia melodyczno-rytmiczne przeznaczone do wykonania przez dwie grupy uczniów lub przez dwóch uczniów,
• ćwiczenia melodyczne z towarzyszeniem ostinata rytmicznego przeznaczone do wykonania przez dwie grupy uczniów lub przez dwóch uczniów.

Materiał ćwiczeniowy zamieszczony w podręczniku dla klasy drugiej stanowią liczne pieśni ludowe i popularne, piosenki dziecięce, różnorodne ćwiczenia solfeżowe napisane specjalnie dla określonych celów dydaktycznych, a także dobrane odpowiednio do możliwości percepcyjnych uczniów oryginalne utwory bądź ich fragmenty, zaczerpnięte z literatury muzycznej różnych epok. Utwory te cytowane są ściśle w wersji oryginalnej bądź z niezbędnymi zmianami, mającymi na celu przystosowanie ich do wykonania wokalnego. Zmiany w stosunku do wersji oryginalnej zostały wyszczególnione na końcu podręcznika.
Ćwiczenia zamieszczone w podręczniku zostały uszeregowane według stopnia trudności i ujęte w jedenastu rozdziałach. Pierwszy rozdział stanowi przegląd zagadnień z zakresu klasy pierwszej, umożliwiający nauczycielowi rozpoczynanie nauki od przypomnienia i ugruntowania wiadomości i umiejętności zdobytych przez uczniów wcześniej. Wszystkie pozostałe rozdziały wprowadzają nowe zagadnienia, uwidocznione w nagłówku.
W klasie drugiej do znanej już uczniom tonacji C-dur dochodzą tonacje: G-dur, F-dur i D-dur. Rozdziały, w których wprowadzona jest nowa tonacja zawierają ćwiczenia tylko w tej jednej tonacji. Rozdziały poświęcone zagadnieniom rytmicznym lub interwałowym zawierają natomiast ćwiczenia w tonacjach przerabianych wcześniej, a niekiedy także ćwiczenia wykraczające poza system dur-moll.
Zastosowany w podręczniku układ ćwiczeń wymaga, aby poszczególne rozdziały, a także zawarte w nich ćwiczenia, były przerabiane w podanej kolejności. Ćwiczenia melodyczne powinny być śpiewane nazwami solmizacyjnymi i literowymi. Piosenki mające tekst mogą być ponadto wykonywane ze słowami. Przy realizacji ćwiczeń melodycznych bardzo pożyteczne jest taktowanie. Wykonanie trzy- i czterogłosowych kanonów można ograniczyć do dwugłosu.
Ćwiczenia rytmiczne należy wykonywać klaskaniem lub na instrumentach perkusyjnych z równoczesnym głośnym liczeniem miar taktu. Jako ćwiczenia rytmiczne mogą być także wykorzystane ćwiczenia melodyczne, których rytm można wyklaskać z równoczesnym głośnym liczeniem, bądź wypowiedzieć nazwami solmizacyjnymi (lub na sylabie „ta”) z równoczesnym taktowaniem. Bardzo pożytecznym przygotowaniem do realizacji ćwiczeń rytmicznych jest zapisywanie liczenia (miar taktu) we wszystkich taktach bądź tylko w taktach trudniejszych.
Wybrane przez nauczyciela ćwiczenia melodyczne i rytmiczne służyć mogą także jako dyktanda, polegające na zapisywaniu melodii jednogłosowej lub rytmu występującego w granej melodii, bądź wystukiwanego.

SPIS TREŚCI

ROZDZIAŁ I (ćwiczenia 1 – 20)
Wprowadzenie

ROZDZIAŁ II (ćwiczenia 21 – 32)
Szesnastki (grupa rytmiczna: 4 szesnastki)

ROZDZIAŁ III (ćwiczenia 33 – 47)
Tonacja G-dur

ROZDZIAŁ IV (ćwiczenia 48 – 64)
Grupy rytmiczne: ósemka – dwie szesnastki i dwie szesnastki – ósemka

ROZDZIAŁ V (ćwiczenia 65 – 81)
Tonacja F-dur

ROZDZIAŁ VI (ćwiczenia 82 – 95)
Grupa rytmiczna: ósemka z kropką – szesnastka

ROZDZIAŁ VII (ćwiczenia 96 – 106)
Tonacja D-dur

ROZDZIAŁ VIII (ćwiczenia 107 – 115)
Triola

ROZDZIAŁ IX (ćwiczenia 116 – 127)
Tercje

ROZDZIAŁ X (ćwiczenia 128 – 138)
Kwarty

ROZDZIAŁ XI (ćwiczenia 139 – 146)
Kwinty i oktawy

INDEKS KOMPOZYTORÓW

Solfeż dla klasy III

OD AUTORA

Solfeż elementarny jest podręcznikiem do nauki czytania nut głosem dla klas I – VI szkół muzycznych I stopnia. Niniejszy zeszyt jest trzecią częścią tego podręcznika, przeznaczoną dla uczniów klasy trzeciej. Zostały w niej zamieszczone następujące rodzaje ćwiczeń:

• ćwiczenia melodyczne jednogłosowe,
• ćwiczenia melodyczne jednogłosowe z towarzyszeniem harmonicznym (zapisanym na jednej pięciolinii) granym przez nauczyciela na fortepianie,
• piosenki jedno- i dwugłosowe bez akompaniamentu lub z akompaniamentem fortepianu,
• ćwiczenia melodyczne dwugłosowe, w których drugi głos gra na fortepianie nauczyciel,
• ćwiczenia melodyczne dwugłosowe przeznaczone do śpiewania przez dwie grupy uczniów (lub przez dwóch uczniów) bez akompaniamentu lub z akompaniamentem fortepianu,
• kanony,
• ćwiczenia rytmiczne jednogłosowe,
• ćwiczenia rytmiczne dwugłosowe przeznaczone do wykonania przez dwie grupy uczniów lub przez dwóch uczniów,
• kanony rytmiczne dwugłosowe realizowane przez dwie grupy uczniów lub przez dwóch uczniów,
• ćwiczenia melodyczno-rytmiczne przeznaczone do wykonania przez dwie grupy uczniów lub przez dwóch uczniów,
• ćwiczenia melodyczne jednogłosowe z towarzyszeniem ostinata rytmicznego przeznaczone do wykonania przez dwie grupy uczniów lub przez dwóch uczniów.

W podręczniku dla klasy trzeciej znajdują się ćwiczenia napisane specjalnie dla określonych celów dydaktycznych, liczne pieśni ludowe i popularne oraz oryginalne utwory (bądź ich fragmenty) zaczerpnięte z literatury muzycznej różnych epok, dobrane odpowiednio do możliwości percepcyjnych uczniów. Są wśród nich utwory przeszło trzydziestu kompozytorów, a także dzieła anonimowe. Wykorzystanie tych utworów ułatwi zamieszczony na końcu podręcznika indeks kompozytorów, zawierający przy poszczególnych nazwiskach numery ćwiczeń.
Utwory zaczerpnięte z twórczości kompozytorów polskich i obcych cytowane są ściśle w wersji oryginalnej bądź z niezbędnymi zmianami, takimi jak: transpozycja o oktawę lub o inny interwał, opuszczenie głosów towarzyszących lub akompaniamentu fortepianu.
Wszystkie ćwiczenia zostały uszeregowane według stopnia trudności i ujęte w trzynastu rozdziałach. Pierwszy rozdział stanowi przegląd zagadnień z zakresu klasy pierwszej i drugiej, umożliwiający nauczycielowi rozpoczynanie nauki od przypomnienia i ugruntowania wiadomości i umiejętności zdobytych przez uczniów wcześniej. W rozdziałach II – VIII wprowadzane są nowe zagadnienia, wymienione na początku każdego z nich. W klasie trzeciej do znanych już uczniom tonacji: C-dur, G-dur, F-dur i D-dur dochodzą tonacje: a-moll, d-moll oraz e-moll. Rozdziały, w których wprowadzona jest nowa tonacja zawierają ćwiczenia tylko w tej jednej tonacji. Rozdziały poświęcone zagadnieniom metrycznym i rytmicznym zawierają natomiast ćwiczenia w tonacjach przerabianych wcześniej, a także ćwiczenia wykraczające poza system dur-moll. Pozwoli to uczniom zdobyć biegłość w określaniu tonacji i dostrzeganiu jej braku.
Ćwiczenia w różnych tonacjach zawierają także rozdziały IX – XIII, poświęcone zagadnieniom interwałowym. Rozdziały te nie wprowadzają nowych zagadnień. Zamieszczone w nich ćwiczenia, fragmenty utworów i piosenki mają pomóc uczniom osiągnąć większą sprawność w intonowaniu sekund, tercji wielkich i małych oraz kwart, kwint i oktaw.
W podręczniku dla klasy trzeciej uczeń znajdzie znaczną liczbę ćwiczeń dwugłosowych, których celem jest kształcenie słyszenia polifonicznego i umiejętności zbiorowego muzykowania. W ćwiczeniach tych do śpiewania przeznaczone są dwa głosy, bądź tylko jeden z nich (wyższy lub niższy), podczas gdy drugi grany jest na fortepianie przez nauczyciela. Do realizacji dwugłosowej przeznaczone są także wszystkie kanony, również trzy- i czterogłosowe.
Zastosowany w podręczniku układ ćwiczeń wymaga, aby poszczególne rozdziały, a także zawarte w nich ćwiczenia, były przerabiane w podanej kolejności. Ćwiczenia melodyczne powinny być śpiewane nazwami solmizacyjnymi i literowymi. Pieśni i piosenki podane z tekstem mogą być ponadto wykonywane ze słowami. Przy realizacji ćwiczeń melodycznych bardzo pożyteczne jest taktowanie.
Ćwiczenia rytmiczne należy wykonywać klaskaniem lub na instrumentach perkusyjnych z równoczesnym głośnym liczeniem miar taktu. Jako ćwiczenia rytmiczne mogą być także wykorzystane ćwiczenia melodyczne, których rytm można wyklaskać z równoczesnym głośnym liczeniem, bądź wypowiedzieć nazwami solmizacyjnymi (lub na sylabie „ta”) z równoczesnym taktowaniem. Bardzo pożytecznym przygotowaniem do realizacji ćwiczeń rytmicznych jest zapisywanie liczenia (miar taktu) we wszystkich taktach lub tylko w taktach trudniejszych.

SPIS TREŚCI

ROZDZIAŁ I (ćwiczenia 1–19)
Wprowadzenie

ROZDZIAŁ II (ćwiczenia 20–30)
Przedtakt

ROZDZIAŁ III (ćwiczenia 31–44)
Tonacja a-moll
Gama molowa naturalna i harmoniczna

ROZDZIAŁ IV (ćwiczenia 45–56)
Takt 38, pauza ćwierćnutowa z kropką

ROZDZIAŁ V (ćwiczenia 57–70)
Tonacja d-moll

ROZDZIAŁ VI (ćwiczenia 71–88)
Takt 68

ROZDZIAŁ VII (ćwiczenia 89–108)
Synkopy

ROZDZIAŁ VIII (ćwiczenia 109–119)
Tonacja e-moll

ROZDZIAŁ IX (ćwiczenia 120–125)
Sekundy

ROZDZIAŁ X (ćwiczenia 126–132)
Tercje

ROZDZIAŁ XI (ćwiczenia 133–139)
Kwarty

ROZDZIAŁ XII (ćwiczenia 140–145)
Kwinty

ROZDZIAŁ XIII (ćwiczenia 146–151)
Oktawy

INDEKS KOMPOZYTORÓW

Solfeż dla klasy IV

OD AUTORA

Solfeż elementarny jest podręcznikiem do nauki czytania nut głosem dla klas I – VI szkół muzycznych I stopnia. Niniejszy zeszyt stanowi czwartą część tego podręcznika, przeznaczoną dla uczniów klasy czwartej. Zostały w nim zamieszczone następujące rodzaje ćwiczeń:

• ćwiczenia melodyczne jednogłosowe,
• ćwiczenia melodyczne jednogłosowe z towarzyszeniem harmonicznym (zapisanym na jednej pięciolinii) przeznaczonym do wykonania na fortepianie,
• ćwiczenia melodyczne jednogłosowe z akompaniamentem fortepianu (zapisanym na dwóch pięcioliniach),
• piosenki jedno- i dwugłosowe bez akompaniamentu lub z akompaniamentem fortepianu,
• ćwiczenia melodyczne dwugłosowe, w których jeden głos przeznaczony jest do wykonania na fortepianie,
• ćwiczenia melodyczne dwugłosowe przeznaczone do śpiewania lub do śpiewania z graniem,
• kanony 2-, 3- i 4-głosowe,
• ćwiczenia do czytania (mówienia) nazw nut w rytmie,
• ćwiczenia rytmiczne jednogłosowe,
• ćwiczenia rytmiczne dwugłosowe,
• ćwiczenia melodyczno-rytmiczne,
• ćwiczenia melodyczne jedno- i dwugłosowe z towarzyszeniem ostinata rytmicznego,
• trzygłosowe konstrukcje harmoniczne złożone z trójdźwięków triady.

W podręczniku dla klasy czwartej znajdują się ćwiczenia solfeżowe napisane specjalnie dla określonych celów dydaktycznych, pieśni ludowe i popularne oraz oryginalne utwory (bądź ich fragmenty) zaczerpnięte z literatury muzycznej różnych epok, dobrane odpowiednio do możliwości percepcyjnych uczniów. Są wśród nich utwory blisko czterdziestu kompozytorów, a także dzieła anonimowe. Wykorzystanie tych utworów w korelacji z audycjami muzycznymi ułatwi zamieszczony na końcu podręcznika indeks kompozytorów, zawierający przy poszczególnych nazwiskach numery ćwiczeń.
Utwory zaczerpnięte z twórczości kompozytorów polskich i obcych cytowane są ściśle w wersji oryginalnej bądź z niezbędnymi zmianami, takimi jak: transpozycja o oktawę lub inny interwał, opuszczenie głosów towarzyszących lub akompaniamentu fortepianu.
Materiał ćwiczeniowy dla klasy czwartej ujęty został w czterech rozdziałach. Rozdział I poświęcony jest zagadnieniom tonalnym. W kolejnych podrozdziałach opracowane zostały wszystkie tonacje durowe i molowe do dwóch znaków przykluczowych, w tym wszystkie tonacje przerabiane już w niższych klasach oraz tonacje wprowadzone po raz pierwszy: h-moll, B-dur i g-moll. Ponowne zamieszczenie w podręczniku przerabianych tonacji było konieczne ze względu na potrzebę opanowania także i w tych tonacjach nowych umiejętności praktycznych, m.in. nowych sposobów utrwalania toniki, sposobów rozwiązywania trytonu, intonowania toniki po podaniu a1 i posługiwania się kamertonem. Podrozdziały zawierające ćwiczenia w przerobionych wcześniej tonacjach pełnią w podręczniku rolę rozdziału wstępnego (wprowadzenia), umożliwiającego ugruntowanie wiadomości i umiejętności zdobytych w niższych klasach. Dopełnieniem treści rozdziału I jest podrozdział 11, zawierający ćwiczenia wykraczające poza system dur-moll.
W rozdziale II, poświęconym zagadnieniom rytmu i metrum, wprowadzone zostały nowe rodzaje taktów, ćwiczenia ze zmianami metrum, trudniejszymi synkopami i grupami niemiarowymi. Rozdział III ma natomiast umożliwić kształcenie umiejętności intonowania interwałów i wszystkich rodzajów trójdźwięków, a także zapoznać uczniów z realizacją progresji.
W podręczniku dla klasy czwartej uczeń znajdzie znaczną liczbę ćwiczeń dwugłosowych, których celem jest kształcenie słyszenia polifonicznego i umiejętności zbiorowego muzykowania. W ćwiczeniach tych do śpiewania przeznaczone są dwa głosy, bądź tylko jeden z nich (wyższy lub niższy), podczas gdy drugi grany jest na fortepianie. W klasie czwartej uczeń powinien nauczyć się wykonywać te ćwiczenia z samodzielnym graniem na fortepianie drugiego głosu lub przynajmniej – w przypadku trudności z zagraniem tego głosu – z wystukaniem jego rytmu.
Zastosowany w podręczniku układ ćwiczeń wymaga, aby dwa początkowe rozdziały, a także zawarte w nich ćwiczenia, były przerabiane w podanej kolejności. Ćwiczenia zawarte w rozdziałach III i IV mogą być stosowane po przerobieniu rozdziału I i II bądź równolegle z tymi rozdziałami. Ćwiczenia melodyczne powinny być śpiewane, tak jak w niższych klasach, nazwami solmizacyjnymi i literowymi. Wskazane jest, aby pieśni i piosenki podane z tekstem były ponadto wykonywane ze słowami. Przy realizacji ćwiczeń melodycznych bardzo pożyteczne jest taktowanie.
Wykonanie zamieszczonych w niniejszym podręczniku ćwiczeń wymaga niekiedy zastosowania transpozycji o oktawę w górę lub w dół. Konieczność transpozycji występuje m.in. w ćwiczeniach zanotowanych w kluczu basowym. W wykonaniu tych ćwiczeń przez głosy dziecięce jest ona jednak oczywista i wobec tego nie jest w ogóle zaznaczana. We wszystkich pozostałych przypadkach, gdy całe ćwiczenie musi być wykonane w innej oktawie niż jest zapisane, zostało to zasygnalizowane w zamieszczonym przy nim poleceniu.
Ćwiczenia przeznaczone dla klasy czwartej cechuje większa rozpiętość linii melodycznej, przekraczająca niekiedy skalę głosu ucznia. Celem ćwiczeń o szerszym ambitusie melodii jest opanowanie umiejętności „przenoszenia” zbyt wysokich lub za niskich dźwięków do rejestru środkowego. Trzeba jednak pamiętać, że takie „przenoszenie” dźwięków o oktawę niżej lub wyżej powoduje zawsze pewne zniekształcenie melodii, wobec czego należy je stosować tylko w przypadkach koniecznych. W ćwiczeniach, w których zbytnia dowolność w „przenoszeniu” dźwięków o oktawę niżej lub wyżej mogłaby zniweczyć sens melodii, zakres transponowania dźwięków został zaznaczony za pomocą przenośnika oktawowego.
Ćwiczenia rytmiczne należy wykonywać klaskaniem, uderzaniem dłonią o pulpit lub na instrumentach perkusyjnych z równoczesnym głośnym liczeniem miar taktu. Jako ćwiczenia rytmiczne mogą być także wykorzystane ćwiczenia melodyczne, których rytm można wyklaskać z równoczesnym głośnym liczeniem, bądź wypowiedzieć nazwami solmizacyjnymi (lub na sylabie „ta”) z równoczesnym taktowaniem. Dwugłosowe ćwiczenia rytmiczne oraz ćwiczenia melodyczno-rytmiczne w klasie czwartej powinny być wykonywane nie tylko przez dwie grupy uczniów, ale także przez poszczególnych uczniów indywidualnie. Wprowadzone po raz pierwszy w klasie czwartej ćwiczenia do czytania nazw nut w rytmie mają na celu osiągnięcie biegłości w nazywaniu nut zapisanych w kluczu basowym lub na liniach dodanych.

SPIS TREŚCI

ROZDZIAŁ I (ćwiczenia 1 – 64)
Zagadnienia tonalne
1. Tonacja C-dur
2. Tonacja a-moll
3. Tonacja G-dur
Zmiana klucza
4. Tonacja e-moll
5. Tonacja F-dur
6. Tonacja d-moll
7. Tonacja D-dur
8. Tonacja h-moll
9. Tonacja B-dur
10. Tonacja g-moll
11. Ćwiczenia wykraczające poza system dur-moll

ROZDZIAŁ II (ćwiczenia 65 – 99)
Rytm i metrum
1. Takty: 2/8 4/8
2. Takty: 2/2 (C) 3/2 6/4
3. Synkopy
4. Zmiany metrum
5. Grupy niemiarowe

ROZDZIAŁ III (ćwiczenia 100 – 134)
Interwały i akordy
Progresje
1. Seksty wielkie i małe
2. Septymy wielkie i małe
3. Oktawy
4. Trójdźwięki durowe, molowe, zmniejszone i zwiększone
5. Progresje

ROZDZIAŁ IV (ćwiczenia 135 – 162)
Budowa utworu muzycznego
1. Fraza, zdanie, okres (poprzednik i następnik)
2. Pieśń zwrotkowa
3. Trzyczęściowa forma ABA
4. Rondo
5. Homofonia
6. Polifonia

INDEKS KOMPOZYTORÓW

Solfeż dla klasy V

OD AUTORA

Solfeż elementarny jest podręcznikiem do nauki czytania nut głosem dla klas I – VI szkół muzycznych I stopnia. Niniejszy zeszyt stanowi piątą część tego podręcznika, przeznaczoną dla uczniów klasy piątej. Zostały w niej zamieszczone następujące rodzaje ćwiczeń:

• ćwiczenia melodyczne jednogłosowe,
• ćwiczenia melodyczne jednogłosowe z towarzyszeniem harmonicznym (zapisanym na jednej pięciolinii) przeznaczonym do wykonania na fortepianie,
• ćwiczenia melodyczne jednogłosowe z akompaniamentem fortepianu (zapisanym na dwóch pięcioliniach),
• pieśni jedno- i dwugłosowe bez akompaniamentu lub z akompaniamentem fortepianu,
• ćwiczenia melodyczne dwugłosowe, w których jeden z głosów przeznaczony jest do wykonania na fortepianie,
• ćwiczenia melodyczne dwugłosowe przeznaczone do śpiewania lub do śpiewania z graniem,
• kanony 3- i 4-głosowe,
• ćwiczenia do czytania (mówienia) nazw nut w rytmie,
• ćwiczenia rytmiczne jednogłosowe,
• ćwiczenia rytmiczne dwugłosowe,
• ćwiczenia melodyczno-rytmiczne,
• ćwiczenia melodyczne jednogłosowe z towarzyszeniem ostinata rytmicznego,
• ćwiczenia melodyczne trzygłosowe.

W podręczniku dla klasy piątej znajdują się ćwiczenia solfeżowe napisane specjalnie dla określonych celów dydaktycznych, liczne pieśni ludowe i popularne oraz oryginalne utwory (bądź ich fragmenty) zaczerpnięte z literatury muzycznej różnych epok, dobrane odpowiednio do możliwości percepcyjnych uczniów. Są wśród nich utwory blisko pięćdziesięciu kompozytorów, a także dzieła twórców anonimowych. Wykorzystanie tych utworów w korelacji z audycjami muzycznymi ułatwi zamieszczony na końcu podręcznika indeks kompozytorów, zawierający przy poszczególnych nazwiskach numery ćwiczeń.
Utwory zaczerpnięte z twórczości kompozytorów polskich i obcych cytowane są ściśle w wersji oryginalnej bądź z niezbędnymi zmianami, takimi jak: transpozycja o oktawę lub o inny interwał, opuszczenie głosów towarzyszących lub akompaniamentu fortepianu.
Materiał ćwiczeniowy dla klasy piątej ujęty został w sześciu rozdziałach. Rozdział I pt. Wprowadzenie zawiera ćwiczenia, które mają umożliwić rozpoczęcie nauki od powtórzenia zagadnień przerabianych w poprzednich klasach. Ćwiczenia te mogą być szczególnie przydatne dla uczniów, którzy z różnych powodów mają zaległości w nauce czytania nut głosem. Rozdział II poświęcony jest zagadnieniom tonalnym. W kolejnych podrozdziałach opracowane zostały tonacje durowe i molowe z trzema znakami przykluczowymi: A-dur, fis-moll, Es-dur i c-moll, wprowadzone w podręczniku dla klasy piątej po raz pierwszy. Trzy pozostałe podrozdziały zawierają natomiast ćwiczenia z dźwiękami alterowanymi, zboczeniami modulacyjnymi i modulacjami oraz ćwiczenia wykraczające poza system tonalny dur-moll.
W rozdziale III, poświęconym zagadnieniom rytmu i metrum, wprowadzone zostały nowe wartości pauz, nuty z dwiema kropkami, nowe rodzaje taktów i ugrupowań rytmicznych, przedtakt o wartości mniejszej od miary taktu, a także ćwiczenia z trudniejszymi synkopami i grupami niemiarowymi. Ćwiczenia zamieszczone w rozdziale IV mają natomiast umożliwić osiągnięcie większej biegłości w intonowaniu pochodów melodycznych zawierających interwały zwiększone i zmniejszone, rozłożone trójdźwięki, dominantę septymową, a także progresje niemodulujące (wstępujące i opadające).
Rozdział V ma dopomóc uczniowi opanować sposoby wykonywania najczęściej spotykanych w literaturze muzycznej ozdobników, takich jak: przednutka krótka (acciaccatura), przednutka długa (appoggiatura) i przednutka podwójna. Oprócz oryginalnych kompozycji (lub ich fragmentów) znajdują się tu także opisy sposobu wykonania poszczególnych rodzajów przednutek. Wykonanie występujących w ćwiczeniach przednutek długich ułatwi uczniowi zapisany drobną czcionką sposób realizacji.
Rozdział VI w podręczniku dla klasy V służyć ma praktycznemu poznaniu różnych form muzycznych. Zamieszczone w nim ćwiczenia ilustrują formę wariacji i techniki wariacyjnej, zapoznają ucznia z polskimi tańcami ludowymi i ich stylizacjami, pozwalają mu lepiej poznać cechy stylistyczne utworów homofonicznych i polifonicznych. Rozdział VI jest tak skonstruowany, aby zawarte w nim ćwiczenia mogły być stosowane od początku roku szkolnego, równolegle z przerabianymi zagadnieniami z zakresu audycji muzycznych.
Kształcenie słuchu w szkole muzycznej I stopnia połączone jest, tak jak dawne umuzykalnienie, z elementami zasad muzyki. Poznanie elementarnych zasad muzyki warunkuje bowiem opanowanie wielu umiejętności słuchowych i jest niezbędne w nauce czytania nut głosem. Z myślą o ułatwieniu uczniom opanowania potrzebnych w klasie V wiadomości teoretycznych i umiejętności praktycznych z zakresu zasad muzyki, do podręcznika dołączona została zakładka. Na jednej stronie tej zakładki znajduje się rysunek klawiatury od f do gis2 z enharmonicznymi nazwami dźwięków, na drugiej zaś tabela z interwałami i ich przewrotami.
W podręczniku dla klasy piątej uczeń znajdzie znaczną liczbę ćwiczeń dwu- i trzygłosowych, których celem jest kształcenie słyszenia polifonicznego i umiejętności realizowania struktur wielogłosowych. W ćwiczeniach dwugłosowych do śpiewania przeznaczone są dwa głosy, bądź tylko jeden z głosów (wyższy lub niższy), podczas gdy drugi grany jest na fortepianie. W klasie piątej uczeń powinien wykonywać te ćwiczenia z samodzielnym graniem na fortepianie drugiego głosu, a w przypadku trudności z zagraniem tego głosu, z wystukaniem jego rytmu. Ćwiczenia trzygłosowe przeznaczone są przede wszystkim do wykonania wokalnego. W miarę postępów w zbiorowym wykonywaniu tych ćwiczeń uczniowie powinni wykonywać je także indywidualnie, śpiewając kolejno każdy z głosów z równoczesnym graniem dwóch pozostałych głosów na fortepianie.
Wykonanie ćwiczeń zamieszczonych w niniejszym podręczniku wymaga niekiedy zastosowania transpozycji o oktawę w górę lub w dół. Konieczność transpozycji występuje m.in. w ćwiczeniach zanotowanych w kluczu basowym. W wykonaniu tych ćwiczeń przez głosy dziecięce jest ona jednak oczywista i wobec tego nie jest w ogóle zaznaczana. We wszystkich pozostałych przypadkach, gdy całe ćwiczenie musi być wykonane w innej oktawie niż jest zapisane, zostało to zasygnalizowane w zamieszczonym przy nim poleceniu.
Ćwiczenia przeznaczone dla klasy piątej cechuje większa rozpiętość linii melodycznej, przekraczająca niekiedy skalę głosu ucznia. Celem ćwiczeń o szerszym ambitusie melodii jest opanowanie umiejętności „przenoszenia” zbyt wysokich lub za niskich dźwięków do rejestru środkowego. Trzeba jednak pamiętać, że takie „przenoszenie” dźwięków o oktawę niżej lub wyżej powoduje zawsze pewne zniekształcenie melodii, wobec czego należy je stosować tylko w przypadkach koniecznych. W ćwiczeniach, w których zbytnia dowolność w „przenoszeniu” dźwięków o oktawę niżej lub wyżej mogłaby zniweczyć sens melodii, zakres transponowanych dźwięków został zaznaczony za pomocą przenośnika oktawowego.
W klasie piątej, tak jak w niższych klasach, ćwiczenia melodyczne należy śpiewać nazwami solmizacyjnymi i literowymi. Wskazane jest, aby pieśni podane z tekstem były ponadto wykonywane ze słowami. Przy realizacji ćwiczeń melodycznych bardzo pożyteczne jest taktowanie.
Wśród ćwiczeń rytmicznych zamieszczonych w niniejszym podręczniku znajdują się m.in. fragmenty partii instrumentów perkusyjnych z oryginalnych utworów orkiestrowych. Fragmenty te należy wykonywać tak jak pozostałe ćwiczenia rytmiczne: klaskaniem, uderzaniem dłonią o pulpit lub na dostępnych w klasie instrumentach perkusyjnych, z równoczesnym liczeniem miar taktu. Cytowane fragmenty partii kotłów można nie tylko wystukać, ale także zaśpiewać z zastosowaniem transpozycji o jedną lub dwie oktawy w górę. Jako ćwiczenia rytmiczne mogą być także wykorzystane zamieszczone w podręczniku ćwiczenia melodyczne, których rytm można wyklaskać z równoczesnym głośnym liczeniem bądź wypowiedzieć nazwami solmizacyjnymi (lub na sylabie „ta”) z równoczesnym taktowaniem. Dwugłosowe ćwiczenia rytmiczne oraz ćwiczenia melodyczno-rytmiczne w klasie piątej powinny być wykonywane nie tylko przez dwie grupy uczniów ale także przez poszczególnych uczniów indywidualnie. Występujące w podręczniku dla klasy piątej ćwiczenia do czytania nazw nut w rytmie mają na celu osiągnięcie biegłości w odczytywaniu nut zapisanych w kluczu basowym oraz na liniach dodanych górnych i dolnych.

SPIS TREŚCI

ROZDZIAŁ I (ćwiczenia 1 – 15)
Wprowadzenie

ROZDZIAŁ II (ćwiczenia 16 – 75)
Zagadnienia tonalne
1. Tonacja A-dur
2. Tonacja fis-moll
3. Tonacja Es-dur
4. Tonacja c-moll
5. Dźwięki diatoniczne i zmienione chromatycznie w tonacji C-dur
Gama C-dur chromatyzowana regularnie i nieregularnie
6. Zboczenie modulacyjne i modulacja
7. Ćwiczenia wykraczające poza system tonalny dur-moll

ROZDZIAŁ III (ćwiczenia 76 – 129)
Rytm i metrum
1. Pauza szesnastkowa
Pauza ósemkowa z kropką
Dwie kropki przy nucie i pauzie
Grupa rytmiczna: szesnastka z kropką – trzydziestodwójka
2. Takty: 5/8 5/4
3. Takty: 9/8 12/8
4. Ósemka w przedtakcie
5. Synkopy
6. Grupy niemiarowe

ROZDZIAŁ IV (ćwiczenia 130 – 163)
Interwały i akordy
Progresje
1. Interwały zwiększone i zmniejszone
2. Trójdźwięki durowe, molowe, zwiększone i zmniejszone
3. Dominanta septymowa
4. Progresje

ROZDZIAŁ V (ćwiczenia 164 – 174)
Realizacja ozdobników
Przednutka krótka (nie akcentowana)
Przednutka długa (akcentowana)
Przednutka podwójna

ROZDZIAŁ VI (ćwiczenia 175 – 202)
Budowa utworu muzycznego
1. Forma wariacji i technika wariacyjna
2. Tańce ludowe i stylizowane
3. Homofonia i polifonia

INDEKS KOMPOZYTORÓW

Solfeż dla klasy VI

OD AUTORA

Solfeż elementarny jest podręcznikiem do nauki czytania nut głosem dla klas I – VI szkół muzycznych I stopnia. Niniejszy zeszyt stanowi szóstą część tego podręcznika, przeznaczoną dla uczniów klasy szóstej. Zostały w niej zamieszczone następujące rodzaje ćwiczeń:

• ćwiczenia melodyczne jednogłosowe,
• ćwiczenia melodyczne jednogłosowe z towarzyszeniem harmonicznym (zapisanym na jednej pięciolinii) przeznaczonym do wykonania na fortepianie,
• ćwiczenia melodyczne jednogłosowe z akompaniamentem fortepianu (zapisanym na dwóch pięcioliniach),
• jednogłosowe utwory wokalne z tekstem (bez akompaniamentu lub z akompaniamentem fortepianu),
• ćwiczenia melodyczne dwugłosowe, w których jeden z głosów przeznaczony jest do wykonania na fortepianie,
• ćwiczenia melodyczne dwugłosowe przeznaczone do śpiewania lub do śpiewania z graniem,
• pieśni dwugłosowe z tekstem (bez akompaniamentu lub z akompaniamentem fortepianu),
• trzygłosowe utwory wokalne (z tekstem lub bez tekstu) i konstrukcje harmoniczne,
• kanony 3- i 4-głosowe oraz kanon podwójny,
• oryginalne partytury orkiestrowe,
• ćwiczenia do czytania (mówienia) nazw nut w rytmie,
• ćwiczenia rytmiczne jednogłosowe,
• ćwiczenia rytmiczne dwugłosowe,
• ćwiczenia rytmiczne trzygłosowe,
• ćwiczenia melodyczne jednogłosowe z towarzyszeniem ostinata rytmicznego,
• dwugłosowe ćwiczenia melodyczno-rytmiczne,
• trzygłosowe ćwiczenia melodyczno-rytmiczne z jednym głosem do śpiewania i dwoma głosami do stukania.

W podręczniku dla klasy szóstej znajdują się ćwiczenia solfeżowe napisane specjalnie dla określonych celów dydaktycznych, pieśni ludowe, przede wszystkim zaś oryginalne utwory (bądź ich fragmenty) zaczerpnięte z literatury muzycznej różnych epok, dobrane odpowiednio do możliwości percepcyjnych uczniów. Są wśród nich utwory 54 kompozytorów polskich i obcych, a także dzieła twórców anonimowych. Utwory te cytowane są ściśle w wersji oryginalnej bądź z niezbędnymi zmianami, takimi jak: transpozycja o oktawę lub o inny interwał, opuszczenie głosów towarzyszących lub akompaniamentu fortepianu.
Materiał ćwiczeniowy dla klasy szóstej ujęty został w pięciu rozdziałach. Rozdział I pt. Wprowadzenie zawiera ćwiczenia, które mają umożliwić rozpoczęcie nauki od powtórzenia zagadnień przerabianych w poprzednich klasach. Ćwiczenia te mogą być szczególnie przydatne dla uczniów, którzy z różnych powodów mają zaległości w nauce czytania nut głosem. Rozdział II poświęcony jest zagadnieniom tonalnym. W kolejnych podrozdziałach opracowane zostały tonacje durowe i molowe z czterema znakami przykluczowymi: E-dur, cis-moll, As-dur i f-moll, wprowadzone w podręczniku dla klasy szóstej po raz pierwszy. Cztery pozostałe podrozdziały zawierają natomiast ćwiczenia z dźwiękami alterowanymi, zboczeniami modulacyjnymi i modulacjami oraz ćwiczenia w skalach modalnych i wykraczające poza system tonalny dur-moll.
Zagadnienia rytmu i metrum zostały opracowane w rozdziale III. W kolejnych podrozdziałach znajdują się ćwiczenia z trudniejszymi przykładami synkop, z grupami rytmicznymi zawierającymi trzydziestodwójki, a także ćwiczenia przygotowujące do realizacji multimetrii, polimetrii i muzyki ataktowej.
Ćwiczenia zamieszczone w rozdziale IV mają umożliwić osiągnięcie większej biegłości w intonowaniu trudniejszych interwałów, wszystkich rodzajów trójdźwięków, dominanty septymowej i nonowej. Rozdział ten pozwoli uczniowi ponadto utrwalić umiejętność śpiewania poznanych już w klasie piątej progresji niemodulujących i nauczyć się realizować progresje modulujące w oparciu o specjalnie skonstruowane ćwiczenia solfeżowe lub oryginalne utwory.
Rozdział V zawiera cytowane w całości lub we fragmentach utwory z muzyki średniowiecza, renesansu, baroku, klasycyzmu, romantyzmu i XX wieku. Są wśród nich m.in. dwie oryginalne partytury: Adagio na głos solo, dwoje skrzypiec i basso continuo z koncertu wokalno-instrumentalnego Iesu, spes mea S.S. Szarzyńskiego i Menuet na kwintet smyczkowy z Serenady Eine kleine Nachtmusik KV 525 W.A. Mozarta. Wykonanie tych utworów pozwoli uczniom poznać zapis partyturowy oraz cechy stylistyczne muzyki epoki baroku i klasycyzmu. Dobór zamieszczonych w rozdziale V przykładów pozwala, aby były one stosowane od początku roku szkolnego, równolegle z zagadnieniami przerabianymi na lekcjach audycji muzycznych. Warto też zauważyć, że wiele utworów zaczerpniętych z muzyki różnych epok i nadających się do ilustracji cech stylistycznych tych epok znajduje się również w innych rozdziałach podręcznika dla klasy szóstej, a także w podręcznikach dla niższych klas. Wykorzystanie tych utworów w korelacji z audycjami muzycznymi ułatwi zamieszczony na końcu każdej części podręcznika indeks kompozytorów, zawierający przy poszczególnych nazwiskach numery ćwiczeń.
Kształcenie słuchu w szkole muzycznej I stopnia połączone jest, tak jak dawne umuzykalnienie, z elementami zasad muzyki. Poznanie elementarnych zasad muzyki warunkuje bowiem opanowanie wielu umiejętności słuchowych i jest niezbędne w nauce czytania nut głosem. Z myślą o ułatwieniu uczniom opanowania potrzebnych w klasie szóstej wiadomości teoretycznych i umiejętności praktycznych z zakresu zasad muzyki, do podręcznika została dołączona zakładka. Na jednej stronie zawiera ona rysunek klawiatury od f do gis2 z enharmonicznymi nazwami dźwięków, a na odwrocie zapis gam majorowych do czterech krzyżyków i bemoli włącznie oraz sposób notowania znaków przykluczowych w kluczu wiolinowym i basowym.
W podręczniku dla klasy szóstej uczeń znajdzie znaczną liczbę ćwiczeń dwu- i trzygłosowych, których celem jest kształcenie słyszenia polifonicznego i umiejętności realizowania struktur wielogłosowych. W ćwiczeniach dwugłosowych do śpiewania przeznaczone są dwa głosy, bądź tylko jeden z głosów (wyższy lub niższy), podczas gdy drugi grany jest na fortepianie. W klasie szóstej uczniowie powinni wykonywać te ćwiczenia z samodzielnym graniem na fortepianie drugiego głosu, a w przypadku trudności z zagraniem tego głosu, z wystukaniem jego rytmu. Występujące w wielu ćwiczeniach towarzyszenie harmoniczne (zapisane na jednej pięciolinii) uczniowie powinni również w miarę swoich możliwości wykonywać samodzielnie. Akompaniamenty fortepianowe zanotowane na dwóch pięcioliniach powinien natomiast wykonywać nauczyciel lub odpowiednio przygotowany uczeń. Zamieszczone w podręczniku ćwiczenia trzygłosowe przeznaczone są do wykonania wokalnego lub do śpiewania wybranego głosu z równoczesnym graniem pozostałych głosów na fortepianie.
Wykonanie ćwiczeń zamieszczonych w podręczniku dla klasy szóstej wymaga niekiedy zastosowania transpozycji o oktawę w górę lub w dół. Konieczność transpozycji występuje m.in. w ćwiczeniach zanotowanych w kluczu basowym. W wykonaniu tych ćwiczeń przez głosy dziecięce jest ona jednak oczywista i wobec tego nie jest w ogóle zaznaczana. We wszystkich pozostałych przypadkach, gdy całe ćwiczenie musi być wykonane w innej oktawie niż jest zapisane, zostało to zasygnalizowane w zamieszczonym przy nim poleceniu.
Konieczność transpozycji występuje ponadto w tych ćwiczeniach, w których rozpiętość linii melodycznej przekracza skalę głosu ucznia. W ćwiczeniach tych ogranicza się ona jednak do przenoszenia o oktawę w dół lub w górę dźwięków za wysokich lub za niskich. Warto pamiętać, że takie przenoszenie tylko niektórych dźwięków o oktawę niżej lub wyżej powoduje zawsze pewne zniekształcenie melodii, wobec czego należy je stosować tylko w przypadkach koniecznych.
W klasie szóstej, tak jak w niższych klasach, ćwiczenia melodyczne należy śpiewać nazwami solmizacyjnymi i literowymi. Wskazane jest, aby utwory wokalne podane z tekstem były ponadto wykonywane ze słowami. Przy realizacji ćwiczeń melodycznych bardzo pożyteczne jest taktowanie.
Wśród ćwiczeń rytmicznych zamieszczonych w niniejszym podręczniku znajdują się m.in. fragmenty partii instrumentów perkusyjnych z oryginalnych utworów orkiestrowych. Fragmenty te należy wykonywać tak jak pozostałe ćwiczenia rytmiczne: klaskaniem, uderzaniem dłonią o pulpit lub na dostępnych w klasie instrumentach perkusyjnych z równoczesnym liczeniem miar taktu. Cytowane fragmenty partii kotłów można nie tylko wystukać, ale także zaśpiewać z zastosowaniem transpozycji o jedną lub dwie oktawy w górę. Jako ćwiczenia rytmiczne mogą być także wykorzystane zamieszczone w podręczniku ćwiczenia melodyczne, których rytm można wyklaskać z równoczesnym głośnym liczeniem bądź wypowiedzieć nazwami solmizacyjnymi (lub na sylabie „ta”) z równoczesnym taktowaniem. Dwugłosowe ćwiczenia rytmiczne oraz melodyczno-rytmiczne w klasie szóstej powinny być wykonywane nie tylko przez dwie grupy uczniów ale także przez poszczególnych uczniów indywidualnie. W realizacji trzygłosowych ćwiczeń rytmicznych i melodyczno-rytmicznych można natomiast ograniczyć się do wykonania przez trzy grupy uczniów. Występujące w podręczniku dla klasy szóstej ćwiczenia do czytania nazw nut w rytmie mają na celu przede wszystkim osiągnięcie biegłości w odczytywaniu nut w kluczu wiolinowym i basowym oraz na liniach dodanych górnych i dolnych. Realizowane precyzyjnie przyczynią się także do rozwoju poczucia rytmu i równomiernego pulsu.

SPIS TREŚCI

ROZDZIAŁ I (ćwiczenia 1 – 11)
Wprowadzenie

ROZDZIAŁ II (ćwiczenia 12 – 79)
Zagadnienia tonalne
1. Tonacja E-dur
2. Tonacja cis-moll
3. Tonacja As-dur
4. Tonacja f-moll
5. Dźwięki diatoniczne i zmienione chromatycznie w tonacji D-dur
Gama D-dur chromatyzowana regularnie i nieregularnie
6. Zboczenie modulacyjne i modulacje
7. Skale modalne
8. Ćwiczenia wykraczające poza system tonalny dur-moll

ROZDZIAŁ III (ćwiczenia 80 – 119)
Rytm i metrum
1. Synkopy
Pauzy na mocnych częściach taktu lub grupy rytmicznej
2. Grupy rytmiczne:
cztery trzydziestodwójki
ósemka z kropką – dwie trzydziestodwójki
ósemka z dwiema kropkami – trzydziestodwójka
szesnastka z kropką – trzydziestodwójka (powtórzenie)
3. Zmiany metrum – multimetria
4. Polimetria
5. Muzyka ataktowa

ROZDZIAŁ IV (ćwiczenia 120 – 143)
Interwały i akordy
Progresje
1. Interwały i akordy
2. Progresje niemodulujące i modulujące

ROZDZIAŁ V (ćwiczenia 144 – 186)
Muzyka z różnych epok
1. Średniowiecze
2. Renesans
3. Barok
4. Klasycyzm
5. Romantyzm i neoromantyzm
6. Muzyka XX wieku

INDEKS KOMPOZYTORÓW