OGÓLNE ZAŁOŻENIA METODYCZNE
Dyktand elementarnych dla szkoły muzycznej I stopnia

Dyktanda elementarne autorstwa Marii Ćwiklińskiej i Małgorzaty Rogozińskiej, to podręcznik do nauki pisania dyktand przeznaczony dla uczniów klas I–VI szkół muzycznych I stopnia. Układem materiału oraz założeniami metodycznymi nawiązuje do podręcznika Marii Wacholc Solfeż elementarny.
Niniejsza pozycja zawiera zbiór dyktand melodycznych i rytmicznych oraz pomocnicze ćwiczenia słuchowe. Ich zadaniem jest kształcenie pamięci muzycznej ucznia, a także przygotowanie go do świadomego słuchania dzieła muzycznego i jego analizy.
Materiał do ćwiczeń został zaczerpnięty w znacznej mierze z literatury muzycznej różnych epok ze szczególnym uwzględnieniem literatury dziecięcej. Zawiera kanony i piosenki dziecięce a także melodie ludowe. Część przykładów, zwłaszcza dla klas młodszych, została napisana i opracowana przez autorki podręcznika.
W kolejnych ćwiczeniach zostaje stopniowo rozszerzony zakres dźwięków (od kilku do kilkunastu) w poznanych tonacjach. Dalszym etapem jest przejście do rozszerzonej tonalności przez zastosowanie chromatyki i zboczeń modulacyjnych. Zamieszczenie znacznej liczby ćwiczeń o rozszerzonej tonalności ma na celu ułatwienie percepcji i wykonywania muzyki XX wieku.
Kolejność wprowadzania nowych zagadnień jest taka sama jak w Solfeżu elementarnym, co pozwala na równoległe korzystanie z obu podręczników, a tym samym daje możliwość opracowywania identycznych zagadnień w różnych formach, takich jak śpiewanie, rozpoznawanie, zapisywanie.
W podręcznikach dla klas I–VI zostały zamieszczone następujące rodzaje dyktand:

• dyktanda melodyczne jedno- i dwugłosowe,
• dyktanda melodyczne jednogłosowe z głosem towarzyszącym realizowanym na instrumencie melodycznym lub perkusyjnym,
• dyktanda melodyczne jednogłosowe z towarzyszeniem fortepianu lub innych instrumentów,
• dyktanda melodyczne jednogłosowe z akompaniamentem,
• dyktanda melodyczne z ostinatem rytmicznym,
• pochody dźwięków do zapisania po jednorazowym wysłuchaniu,
• dyktanda melodyczne w długich wartościach rytmicznych do zapisu symultanicznego,
• dyktanda rytmiczne jedno- i dwugłosowe.

Ważne jest, aby przez wprowadzenie różnorodnych form ćwiczeń uczeń obcował z dyktandem muzycznym od pierwszych tygodni nauki, co pozwoli mu uznać tę formę kształcenia za naturalną, a tym samym wyeliminować stres, który towarzyszy pisaniu dyktand. W klasach młodszych proponuje się szereg ćwiczeń typu: uzupełnianka, układanka, korekta błędów. Te ćwiczenia opatrzone przez nauczyciela odpowiednim komentarzem mogą być potraktowane przez dzieci jako zabawa, w której to one wychwytują błędy i oceniają.
W niniejszej pracy przestrzegana jest zasada stopniowania trudności. Starano się unikać jednoczesnego wprowadzania kilku nowych zagadnień i nadmiernego gromadzenia problemów w jednym ćwiczeniu, na przykład trudnego rytmu i skoków interwałowych. Dobór ćwiczeń umożliwia nauczycielowi dostosowanie procesu nauczania do różnego poziomu grup. W większości przykładów nauczyciel sam decyduje o liczbie powtórzeń, czy długości dyktowanych odcinków. W razie potrzeby może również dla ułatwienia udzielić uczniom dodatkowych wskazówek.
W klasach młodszych zalecane jest stosowanie dużej liczby ćwiczeń otwartych, zwłaszcza przy wprowadzaniu nowego zagadnienia. Dyktando otwarte zapisywane jest na tablicy przez wybranego ucznia. Ważne jest, aby w realizację zadania była zaangażowana cała klasa, uczestnicząc w poprawianiu błędów. Dzieci przy tablicy mogą się zmieniać. Każdorazowo uczniowie powinni przeanalizować zapisany przykład i wskazać istotne elementy w melodii, harmonii czy w rytmie. W klasach starszych należy wdrażać uczniów do coraz większej samodzielności w pisaniu, przy czym każde dyktando zapisane samodzielnie powinno być również sprawdzone, omówione i zaśpiewane.
Poszczególne dyktanda można realizować nie tylko w formie pisemnej. Zamiast zapisu można polecić uczniom zaśpiewanie wysłuchanej melodii nazwami solmizacyjnymi lub literowymi, ewentualnie odtworzenie jej na instrumencie.
Zestaw materiałów dla każdej klasy składa się z podręcznika dla nauczyciela, zeszytu ucznia oraz płyty CD z nagraniami wybranych dyktand. Przez korzystanie z nagrań płytowych uczniowie mogą poznać barwę oraz możliwości artykulacyjne poszczególnych instrumentów i głosu ludzkiego.
Dyktanda elementarne mogą być stosowane także w cyklu czteroletnim, wówczas:

klasa I cyklu 4-letniego realizuje materiał klasy I i II cyklu 6-letniego,
klasa II cyklu 4-letniego realizuje materiał klasy III i IV cyklu 6-letniego,
klasa III cyklu 4-letniego realizuje materiał klasy V cyklu 6-letniego,
klasa IV cyklu 4-letniego realizuje materiał klasy VI cyklu 6-letniego.

Wyrażamy nadzieję, że Dyktanda elementarne – nowy podręcznik opublikowany przez Wydawnictwo TRIANGIEL – przyczynią się do lepszych wyników kształcenia słuchu w szkołach muzycznych I stopnia.

Maria Ćwiklińska i Małgorzata Rogozińska