Program nauczania umuzykalnienia z rytmiką (1976)
Ministerstwo Kultury i Sztuki – Zarząd Szkół Artystycznych
PROGRAM NAUCZANIA SZKOŁY MUZYCZNEJ I STOPNIA
(tymczasowy)
UMUZYKALNIENIE I RYTMIKA
Warszawa 1976
Założenia i opracowanie programu: Centralny Ośrodek Pedagogiczny Szkolnictwa Artystycznego.
Komisja programowa: Danuta Dobrowolska, Tamara Monko-Eigenberg, Danuta Kajfasz, Anna Kępska, Barbara Lach, Barbara Niewiadomska, Monika Skazińska, Barbara Turska.
Program nauczania obowiązujący od dnia 1 września 1976 r. w szkołach muzycznych I stopnia na podstawie decyzji Ministra Kultury i Sztuki z dnia 14 stycznia 1976 r. w sprawie planów nauczania.
S P I S T R E Ś C I
I. UWAGI WSTĘPNE
II. MATERIAŁ NAUCZANIA
Pierwszy rok nauczania
Drugi rok nauczania
Trzeci rok nauczania
III. UWAGI O REALIZACJI NAUCZANIA
I. UWAGI WSTĘPNE
Celem przedmiotu Umuzykalnienie i rytmika jest:
– poznanie dyspozycji ogólnomuzycznych dziecka, sprawdzenie jego przydatności do dalszego kształcenia muzycznego, przygotowanie do kolejnych etapów kształcenia,
– zapewnienie harmonijnego rozwoju psychofizycznego i muzycznego, wykorzystanie funkcji profilaktyczno-korekcyjnej zbiorowych zajęć muzyczno-ruchowych, rozbudzenie emocjonalnego stosunku do muzyki.
Cel ten realizowany jest poprzez:
– kształcenie wrażliwości dziecka na muzykę, wdrażanie do świadomego słuchania oraz rozwijanie dyspozycji ekspresyjnych i sprawności słuchowo-głosowych,
– rozwijanie dyspozycyjności aparatu ruchowego, niezbędnej między innymi do gry na instrumentach muzycznych.
Integracja treści programowych odrębnych dotychczas przedmiotów – Rytmiki i Umuzykalnienia pozwala na opracowanie problemów muzycznych w sposób odpowiadający rozwojowi psychofizycznemu dziecka i jego możliwościom percepcyjnym.
W ujęciu zintegrowanego przedmiotu położono główny nacisk na rozwijanie wrażliwości muzycznej uczniów oraz kształcenie dyspozycji muzycznych i ogólnorozwojowych, potrzebnych do dalszego kształcenia muzycznego, co stanowi funkcję kształcącą przedmiotu. W ujęciu treści programowych celowo zaakcentowano formy muzykowania, jako kształcące określone umiejętności i dyspozycje dziecka. Wiadomości teoretyczne potraktowano drugoplanowo wychodząc z założenia, że muszą one wynikać z praktyki muzycznej i nie mogą w początkowym etapie nauczania wyprzedzać umiejętności praktycznych. W nowym ujęciu przedmiot nie może być traktowany wyłącznie jako pomocniczy dla przedmiotów instrumentalnych, jakkolwiek między innymi taką funkcję będzie pełnił.
Różne formy muzykowania stwarzają warunki dla wczesnego ujawnienia uzdolnień, dyspozycji i zainteresowań uczniów, a tym samym celowości i możliwości ukierunkowania ich dalszego kształcenia, co stanowi funkcję orientacyjną – selekcyjną przedmiotu.
Przedstawione funkcje przedmiotu stawiają przed nauczycielem szczególnie ważne zadanie prowadzenia wnikliwej obserwacji uzdolnień muzycznych uczniów, umożliwiającej indywidualizację procesu nauczania.
Zgodnie z tymi założeniami materiał nauczania podzielono na dwa działy: Ćwiczenia jako niezbędne przygotowanie do muzykowania oraz Muzykowanie jako podstawowa forma muzycznej aktywności, w której sprawdza się i rozwija muzykalność dziecka oraz doskonalą się jego umiejętności.
W dziale ćwiczeń wyodrębniono następujące ich rodzaje:
• słuchowo-ruchowe (w zakresie poszczególnych elementów muzyki),
• słuchowe (w zakresie elementów muzycznych, dyktando),
• głosowe (emisyjne, dykcyjne),
• ruchowe (sprawnościowe, ekspresyjne, taneczne).
• Dział – muzykowanie odtwórcze i improwizowanie obejmuje muzykowanie:
– głosem,
– ruchem,
– za pomocą instrumentów perkusyjnych.
II. MATERIAŁ NAUCZANIA
Pierwszy rok nauczania
(4 jednostki lekcyjne tygodniowo)
Ć w i c z e n i a
Ć w i c z e n i a s ł u c h o w o – r u c h o w e
Ćwiczenia wstępne wdrażające do spostrzegania słuchowo-ruchowego zjawisk dźwiękowych:
• Ćwiczenia i zabawy z tak zwaną „przerwą w muzyce”,
• podporządkowanie ruchu zmianom tempa w muzyce i wynikające stąd określenia: szybko – wolno, coraz prędzej – coraz wolniej,
• spostrzeganie i wyrażanie ruchem zmian rytmu,
• pokazywanie ruchem dźwięków linii melodycznej wznoszącej i opadającej w różnych rejestrach,
• pokazywanie odpowiednim ruchem zmian dynamicznych i wprowadzenie wynikających stąd określeń: cicho – głośno, coraz ciszej – coraz głośniej.
Ćwiczenia i zabawy wyrabiające poczucie metryczne jako podstawa do wprowadzenia taktów i taktowania:
• reagowanie ruchem na akcent w taktach o różnym metrum,
• takty: dwumiarowy, trzymiarowy, czteromiarowy, pięciomiarowy, sześciomiarowy o ćwierciowej jednostce miary i odpowiednie taktowanie, traktowane jako obraz ruchowy taktu,
• ćwiczenia i zabawy wyrabiające poczucie pulsu metrycznego przez zaznaczanie różnymi sposobami pulsu metrycznego fragmentów muzycznych zróżnicowanych rytmicznie (piosenka, utwory grane przez dzieci, muzyka improwizowana).
Ćwiczenia kształcące poczucie czasu trwania wartości rytmicznych nut i pauz:
• realizacja w ćwiczeniach i zabawach następujących wartości rytmicznych nut i pauz: ćwierćnut, ósemek, półnut, całych nut, półnut z kropką, szesnastek oraz następujących pauz: ćwierćnutowej i półnutowej,
• realizacja ruchowa różnymi sposobami tematów rytmicznych – jednotaktowych i dłuższych jako podstawa do nauki świadomego słyszenia i zapisu rytmu muzycznego,
• realizacja ruchowa rytmu wybranych piosenek lub ich fragmentów,
• ćwiczenia utrwalające wzajemne stosunki czasowe między wartościami rytmicznymi – równoczesna realizacja dwóch, trzech lub czterech rodzajów wartości przez kilka grup uczniów.
Ćwiczenia kształcące poczucie tempa:
• realizacja rytmów w różnych tempach
• ćwiczenia na utrzymanie podanego tempa (w ciszy).
Ć w i c z e n i a s ł u c h o w o – g ł o s o w e
Śpiewanie i rozróżnianie dźwięków wyższych i niższych.
Śpiewanie skal kilkudźwiekowych i fragmentów gam.
Śpiewanie melodii gamy w skalach dur i moll harmonicznych bez nazywania dźwięków. Transponowanie melodii gamy we fragmentach i w całości.
Stopniowe kojarzenie wysokości dźwięku z jego nazwą i położeniem na pięciolinii w oparciu o materiał diatoniczny gamy C-dur. Gama C-dur i trójdźwięk toniczny.
Intonowanie toniki danej melodii.
Podwyższanie i obniżanie dźwięków głosem. Rola krzyżyka, bemola i kasownika. Cały ton i półton w gamie i piosenkach. Śpiewanie solmizacją i literowo jednogłosowych ćwiczeń i fragmentów piosenek w równych wartościach rytmicznych oraz w łatwych rytmach mieszanych, ugrupowanych w taktach 2/4, 3 4/4 z zastosowaniem repetycji dźwięku, postępu sekundowego.
Śpiewanie odległości tercji, kwinty i oktawy tonicznej.
Uzupełnianie brakujących dźwięków w melodii znanych piosenek (zaśpiewanej, zagranej, napisanej).
Ć w i c z e n i a s ł u c h o w e
Rozróżnianie i odnajdywanie w melodii fragmentów gamy, trójdźwięku majorowego i minorowego oraz skoków melodycznych.
Próby dyktand opartych na materiale przerobionych ćwiczeń słuchowo-ruchowych i słuchowo-głosowych.
Rozpoznawanie przerobionych piosenek na podstawie melodii lub rytmu.
Ć w i c z e n i a g ł o s o w e
Ćwiczenia wyrabiające prawidłowy oddech.
Ćwiczenia dykcji i emisji, oparte na materiale wybranym z piosenek.
Ć w i c z e n i a r u c h o w e
Ćwiczenia kształtujące prawidłową postawę dziecka, odpowiednia dla wieku dzieci w pierwszym roku nauczania (ćwiczenia głowy, szyi, ramion, nóg, tułowia, ze szczególnym uwzględnieniem prawidłowego stawiania stóp).
Ćwiczenia wyrabiające ogólną sprawność aparatu ruchowego dziecka warunkująćą precyzyjne wykonanie ćwiczeń rytmicznych (skoki, podskoki, biegi)
Ćwiczenia wprowadzające do kształcenia ekspresji ruchu przez naśladowanie pracy, zwierząt, zabawek itp. (na materiale ćwiczeń słuchowo-ruchowych).
Ć w i c z e n i a t a n e c z n e
Tańce regionalne oparte na chodzeniu, bieganiu, podskokach i zakończone przytupem w rytmie: dwie ósemki – ćwierćnuta (do wyboru nauczyciela: Konik kurpiowski, Koziorajka – taniec śląski, Tam, z tej strony wody – wiwat wielkopolski, Stara baba – kurpiowski, Krzyżyk częstochowski).
Opracowanie ruchowe łatwych piosenek ludowych o prostych rytmach tanecznych i zabawowym charakterze.
M u z y k o w a n i e
M u z y k o w a n i e o d t w ó r c z e i i m p r o w i z o w a n i e
głosem
• śpiewanie piosenek jednogłosowych dostosowanych do możliwości skali głosu dziecka,
• śpiewanie zakończenia melodii,
• śpiewanie krótkich, łatwych poprzedników i następników;
ruchem
• interpretacja ruchowa łatwych utworów instrumentalnych lub ich fragmentów (z repertuaru dzieci),
• próby improwizowania ruchu do wybranych fragmentów utworów muzycznych
na instrumentach perkusyjnych
• wykonywanie akompaniamentu do piosenek lub wybranych fragmentów utworów fortepianowych (z repertuaru dzieci),
• próby tworzenia akompaniamentu ilustrującego nastrój wiersza lub opowiadania.
Z a k r e s u m i e j ę t n o ś c i i w i a d o m o ś c i
Po roku nauki uczniowie powinni opanować następujące umiejętności i wiadomości:
• opanować prawidłowe stawianie stóp w chodzeniu, bieganiu, podskokach i zeskoku oraz prawidłowo prowadzić ręce w taktowaniu,
• opanować podstawy koordynacji ruchu rąk i nóg w realizacji rytmu z taktowaniem w poznanych taktach,
• podporządkować ruch słyszanej muzyce w zakresie przerobionych ćwiczeń metrycznych, wartości rytmicznych, tempa i dynamiki,
• posiadać orientację ruchowo-przestrzenną w interpretacjach ruchowych piosenek i fragmentów utworów muzycznych,
• zrealizować ruchowo – precyzyjnie pod względem rytmicznym i zapisać rytm dwutaktowy złożony z poznanych wartości rytmicznych.
• rozpoznać gamę majorową i jej fragmenty oraz trójdźwięk majorowy i minorowy,
• śpiewać gamę C-dur i trójdźwięk toniczny,
• piewać piosenki poprawnie pod względem intonacji i emisji głosu,
• opanować prawidłową pisownię klucza wiolinowego oraz poznanych nut, pauz, znaków chromatycznych pojedynczych, znaku repetycji, volty i fermaty, poznać klucz basowy,
• znać nazwy literowe i solmizacyjne nut i ich położenie na pięciolinii w kluczu wiolinowym,
• znać oznaczenia dynamiki: piano, mezzoforte, forte i ich skróty,
• opanować sposób gry na instrumentach perkusyjnych.
Drugi rok nauczania
(4 jednostki lekcyjne tygodniowo)
Ć w i c z e n i a
Ć w i c z e n i a s ł u c h o w o – r u c h o w e
Kontynuacja ćwiczeń opartych na materiale przerobionym w I roku nauczania:
• spostrzeganie i wyrażanie ruchem zmian tempa, metrum, rytmu i dynamiki,
• ćwiczenia kształcące poczucie pulsu metrycznego.
Ćwiczenia kształcące poczucie tempa:
• ćwiczenia kształcące umiejętność utrzymania tego samego tempa przez dłuższy okres czasu,
• ćwiczenia kształcące umiejętność stopniowego przyspieszania i zwalniania tempa,
• realizowanie rytmu w różnych tempach jako podstawa do wprowadzenia oznaczeń: moderato, allegro, andante.
Ćwiczenia ruchowe z zakresu artykulacji: legato i staccato.
Ćwiczenia kształcące poczucie czasu trwania wartości rytmicznych nut i pauz:
. realizacja w ćwiczeniach i zabawach wartości rytmicznych nut i pauz poznanych w pierwszym roku nauczania oraz trioli ósemkowej, ćwierćnuty z kropką i ósemki, całej nuty z kropką, wartości wypełniającej takt 5/4, pauzy całonutowej i ósemkowej,
. realizacja i zapis tematów rytmicznych złożonych z poznanych wartości rytmicznych nut i pauz w taktach o ćwierćnutowej jednostce miary (wykonanie w różnych tempach, z różną dynamiką i artykulacją),
. realizacja ruchem grup rytmicznych: dwie szesnastki ósemka, ósemka dwie szesnastki, szesnastka ósemka szesnastka, oraz ósemka z kropką szesnastka (wykonanie podskokiem i przeskokiem, szesnastka i ósemka z kropką (wykonanie skokiem galopowym).
Ćwiczenia kształcące poczucie wzajemnych stosunków czasowych pomiędzy wartościami rytmicznymi:
. rytm uzupełniający ćwierćnutowy i ósemkowy wykonany w różny sposób (do tematów rytmicznych piosenek, fragmentów utworów).
Ćwiczenia z zakresu polirytmii:
. równoczesne wykonanie dwóch różnych rytmów przez dwie grupy uczniów,
. równoczesne wykonanie przez jednego ucznia dwóch bardzo łatwych rytmów,
. ostinato rytmiczne jako głos towarzyszący (piosenka, temat rytmiczny, fragment utworu).
Powtórzenie ruchem rytmu podanego na instrumencie po jednorazowym wysłuchaniu (tzw. echo).
Ć w i c z e n i a s ł u c h o w o – g ł o s o w e
Kontynuowanie i rozwijanie ćwiczeń zapoczątkowanych w pierwszym roku nauczania.
Śpiewanie nazwami solmizacyjnymi i literowymi gam: C-dur, G-dur, D-dur i F-dur oraz rozłożonych trójdźwięków tonicznych, triady C-dur w równych wartościach rytmicznych i według schematów rytmicznych przerabianych ruchowo.
Śpiewanie nazwami solmizacyjnymi i literowymi gamy c-moll harmonicznej; zapis ze znakami przy nutach; porównanie z gamą C-dur.
Intonowanie toniki danej melodii
Śpiewanie w górę i w dół: odległości sekundy wielkiej i małej, tercji wielkiej i małej oraz kwinty, kwarty i oktawy czystej, bez nazywania dźwięków w poznanych tonacjach i od podanego dźwięku w oderwaniu od tonacji.
Śpiewanie z nut bardzo łatwych ćwiczeń jednogłosowych w poznanych tonacjach i taktach z zastosowaniem znanych odległości, wartości nut i pauz.
Uzupełnianie brakujących taktów w melodii znanych piosenek (zaśpiewanej, zagranej lub napisanej).
Ć w i c z e n i a s ł u c h o w e
Słuchowe rozróżnianie odległości: sekundy wielkiej i małej, tercji wielkiej i małej, kwinty, kwarty i oktawy czystej, granych melodycznie w górę i w dół oraz harmonicznie.
Rozróżnianie trójdźwięków majorowych i minorowych granych melodycznie w górę i w dół oraz harmonicznie.
Dyktando rytmiczne złożone z poznanych wartości i grup rytmicznych.
Krótkie dyktando melodyczne oparte na materiale ćwiczeń słuchowo-głosowych w tonacji C-dur i próby dyktand w poznanych tonacjach.
Zapis z pamięci fragmentów znanych piosenek.
Ć w i c z e n i a g ł o s o w e
Kontynuowanie i doskonalenie ćwiczeń oddechowych i emisyjno-dykcyjnych zapoczątkowanych w pierwszym roku nauczania na materiale wybranych piosenek.
Ć w i c z e n i a r u c h o w e
Ćwiczenia kształcące prawidłową postawę i sprawność aparatu ruchowego, odpowiednie dla wieku dzieci w drugim roku nauczania.
Ćwiczenia przygotowujące do improwizacji ruchowej:
. pokazywanie ruchem kierunku linii melodycznej, artykulacji legato – staccato, prowadzenie ruchu w różnych płaszczyznach zgodnie z trwaniem dźwięku lub frazy, powiększanie i zmniejszanie ruchu w zależności od dynamiki.
Ć w i c z e n i a t a n e c z n e
Tańce regionalne oparte na chodzeniu, biegu, podskokach, skokach ze zmianą nóg – jak w pierwszym roku nauczania oraz nowe elementy taneczne – cwał, zeskok, kołysanie (do wyboru nauczyciela: Moja Maryneczka – wielkopolski, Marynia – wielkopolski, Lasowiak – rzeszowski, Czyżyk – śląski).
Opracowanie ruchowe piosenek ludowych z zastosowaniem nowych elementów tanecznych.
M u z y k o w a n i e
M u z y k o w a n i e o d t w ó r c z e i i m p r o w i z o w a n i e
głosem
. śpiewanie piosenek jednogłosowych dostosowanych do możliwości skali głosu dziecka,
. improwizowanie melodii do krótkich tekstów i motywów rytmicznych;
ruchem
. interpretacja ruchowa utworów muzycznych z repertuaru dzieci,
. łatwe układy ruchowo-przestrzenne w formie ABA i ronda,
. wyrażanie ruchem kontrastów: dynamicznych, agogicznych i rytmicznych,
. prowadzenie ruchu zgodnie z frazą;
na instrumentach perkusyjnych
. wykonywanie akompaniamentu do wybranych piosenek z repertuaru dzieci,
. kształtowanie formy powtórzeniowej „echa”, formy ABA i ronda,
. dyrygowanie tematami rytmicznymi, granymi na instrumentach perkusyjnych,
. improwizowanie rytmu do ruchu,
. próby improwizowania akompaniamentu do ćwiczeń ruchowych.
Z a k r e s u m i e j ę t n o ś c i i w i a d o m o ś c i
Po dwóch latach nauki uczniowie powinni opanować następujące umiejętności i wiadomości:
. wykonać precyzyjnie i prawidłowo pod względem ruchowym czterotaktowy temat rytmiczny w takcie 3 lub 4/4 albo dwumiarowy w takcie 5/4 lub 6/4 z rytmem uzupełniającym ćwierćnutowym,
. wykonać rytm uzupełniający ósemkowy do dwutaktowego tematu rytmicznego w poznanych taktach lub do piosenki.
. śpiewać poznane gamy oraz ich trójdźwięki toniczne,
. znać budowę gamy majorowej,
. śpiewać triadę C-dur,
. znać nazwy I, IV, V stopnia gamy,
. intonować tonikę danej melodii,
. rozróżniać melodię gamy majorowej i minorowej harmonicznej,
. zapisać krótką melodię w tonacji C-dur lub zapisać z pamięci fragment znanej piosenki,
. rozumieć znaczenie kropki przy nucie, znaczenie łuku – łącznika i łuku – legato,
. reagować ruchem na zmiany artykulacji legato i staccato, zmiany tempa i dynamiki oraz znać ich oznaczenia,
. śpiewać piosenki prawidłowo pod względem emisji głosu, intonacji i wyrazu artystycznego,
. posiadać orientację ruchowo-przestrzenną w interpretacjach ruchowych piosenek i fragmentów utworów muzycznych.
Trzeci rok nauczania
(4 jednostki lekcyjne tygodniowo)
Ć w i c z e n i a
Ć w i c z e n i a s ł u c h o w o – r u c h o w e
Kontynuowanie i rozwijanie ćwiczeń zapoczątkowanych w klasach poprzednich:
. spostrzeganie i wyrażanie ruchem zmian tempa, metrum, rytmu, dynamiki i artykulacji,
. ćwiczenia utrwalające poczucie tempa.
Ćwiczenia poczucia metrycznego w taktach o ósemkowej jednostce miary:
. grupowanie ósemek według liczb: 2, 3, 4, 5, 6
. grupowanie ósemek w taktach 3/8, 6/8, 9/8, 12/8.
Ćwiczenia wyrabiające poczucie czasu trwania wartości nut i pauz oraz ugrupowań rytmicznych:
. realizacja ruchem i zapis tematów rytmicznych w poznanych taktach o ósemkowej jednostce miary z zastosowaniem charakterystycznych ugrupowań wartości w tych taktach: trzech ósemek, ćwierćnuty z kropką, ćwierćnuty ósemki i odwrotnie oraz podział ósemek na szesnastki w obrebie grup ósemkowych.
Realizacja ruchem i zapis rytmów synkopowanych:
. synkopy przez łuk pomiędzy taktami (łączenie dwóch ćwierćnut, ćwierćnuty z ósemką, dwóch ósemek),
. synkopy wewnątrz taktu (ćwierćnuta, półnuta, ćwierćnuta; ósemka, ćwierćnuta, ósemka; szesnastka, ósemka, szesnastka),
Realizacja ruchem przedtaktu – wybrane frazy piosenek, utworów fortepianowych.
Ćwiczenia kształcące poczucie wzajemnych stosunków czasowych między wartościami rytmicznymi:
. rytm uzupełniający ćwierćnutowy i ósemkowy, wykonany w różny sposób do tematów rytmicznych piosenek, fragmentów utworów, w taktach o ćwierćnutowej i ósemkowej jednostce miary.
Ćwiczenia z zakresu polirytmii:
. równoczesne wykonanie dwóch tematów rytmicznych przez dwie grupy uczniów i przez jednego ucznia (np. krokami i na bębenku, krokami i głosem),
. równoczesne wykonanie trzech wartości podziału nieregularnego i dwóch wartości podziału regularnego (np. triola ósemkowa i dwie ósemki),
. ćwiczenia w kanonie: realizacja przez dwie lub więcej grup uczniów tej samej serii ruchów z opóźnieniem oraz realizacja kanonu dwugłosowego wokalnie i ruchowo przez dwie drupy uczniów.
Łańcuch realizacji tematów rytmicznych w takcie 4/4 i 3.
Ć w i c z e n i a s ł u c h o w o – g ł o s o w e
Kontynuowanie i rozwijanie ćwiczeń zapoczątkowanych w klasach poprzednich.
Śpiewanie gam i triad C-dur, c-moll harmonicznej, G-dur, D-dur, F-dur oraz a-moll, d-moll, e-moll harmonicznych.
Śpiewanie poznanych interwałów w górę i w dół od różnych dźwięków.
Śpiewanie piosenek z nut w poznanych tonacjach.
Ćwiczenia przygotowujące do śpiewania w dwugłosie:
. dalcrozowskie rytmy uzupełniające, wykonywane ruchowo i wokalnie,
. próby powtarzania głosem jednego ze współbrzmiących dźwięków interwału oraz trójdźwięku majorowego i minorowego,
. śpiewanie z nut ćwiczeń jednogłosowych i łatwych piosenek z podkładem harmonicznym, granym przez nauczyciela na fortepianie,
. śpiewanie melodii z górnym głosem granym przez nauczyciela (towarzyszenie homofoniczne lub polifoniczne),
. próby śpiewania kanonu dwugłosowego.
Próby kończenia melodii rozpoczętej przez nauczyciela oraz tworzenie następników do danych poprzedników.
Ć w i c z e n i a s ł u c h o w e
Rozpoznawanie tetrachordów gamy majorowej i minorowej harmonicznej.
Słuchowe rozróżnianie interwału sekundy wielkiej i małej, tercji wielkiej i małej, kwinty, kwarty i oktawy czystej granych melodycznie w górę i w dół.
Zapisywanie z pamięci znanych piosenek lub ich fragmentów łatwych pod względem rytmicznym i melodycznym.
Dyktanda
. rytmiczne, złożone z wartości rytmicznych i ugrupowań rytmicznych przerobionych uprzednio ruchowo,
. jednogłosowe melodyczno-rytmiczne; zapisywanie melodii i rytmu dyktowanych zdań muzycznych z uwzględnieniem dynamiki i artykulacji,
. próby zapisywania interwałów harmonicznych przy użyciu oznaczeń cyfrowych.
Ć w i c z e n i a g ł o s o w e
Doskonalenie intonacji, dykcji i emisji na podstawie ćwiczeń i materiału znanych piosenek.
Ć w i c z e n i a r u c h o w e
Ćwiczenia kształtujące prawidłową postawę i sprawność aparatu ruchowego, dostosowane do wieku dzieci w trzecim roku nauczania.
Ćwiczenia pomocnicze przygotowujące do wykonania synkop i przedtaktu.
Ćwiczenia ekspresyjne:
. kontynuowanie i wzbogacanie ćwiczeń z klas poprzednich,
. próby improwizowania ruchu, na przykład powtórzenie ruchu przez ucznia, szukanie ruchu przeciwstawnego, wykonanie przez dwóch uczniów dowolnym ruchem tematu rytmicznego i rytmu uzupełniającego.
Ć w i c z e n i a t a n e c z n e
Tańce regionalne oparte o bardziej złożonych formach z zastosowaniem elementów tanecznych, poznanych w I i II roku nauczania oraz nowych: chodzony – figury parami, krok dosuwany w przód, obrót czterema skokami (do wyboru nauczyciela: Kaczok, Gąsior – tańce śląskie, Nenka – kaszubski, krakowiak – najłatwiejsze elementy).
Opracowanie ruchowe piosenek ludowych z zastosowaniem nowych elementów tanecznych.
M u z y k o w a n i e
M u z y k o w a n i e o d t w ó r c z e i i m p r o w i z o w a n i e
głosem
. śpiewanie piosenek jednogłosowych w skali c1 – es2 (e2) oraz próby śpiewania piosenek dwugłosowych i kanonów dwugłosowych,
. improwizowanie melodii w określonym takcie lub do podanego tekstu,
. improwizowanie następników do poprzedników,
ruchem
. dyrygowanie grupami dzieci wykonującymi określone wartości rytmiczne,
. dyrygowanie grupami dzieci wykonującymi określone tematy rytmiczne,
. łatwe tematy przestrzenno-ruchowe w kanonie,
. interpretacja ruchem piosenek i utworów muzycznych z repertuaru dziecięcego,
. kontynuowanie i rozwijanie form improwizacji zapoczątkowanych w klasach poprzednich,
. prowadzenie ruchu zgodnie z linią melodyczną,
. tworzenie ostinata ruchowego,
. improwizowanie ruchu do wybranych fragmentów utworów muzycznych.
na instrumentach perkusyjnych
. dyrygowanie orkiestrą perkusyjną,
. odczytywanie z nut, następnie wykonywanie z pamięci utworów skomponowanych na dziecięcą orkiestrę perkusyjną,
. tworzenie formy ronda i ABA,
. improwizowanie poprzedników i następników rytmicznych i rytmiczno-melodycznych,
. improwizowanie akompaniamentu do piosenek lub utworów fortepianowych z repertuaru dzieci,
. dobieranie ostinata rytmicznego do piosenek lub utworów fortepianowych z repertuaru dziecięcego.
Z a k r e s u m i e j ę t n o ś c i i w i a d o m o ś c i
Po trzech latach nauki uczniowie powinni opanować następujące umiejętności i wiadomości:
. wykonać łańcuch realizacji w takcie 4/4 z zastosowaniem poznanych wartości i grup rytmicznych precyzyjnie rytmicznie i ruchowo,
. wykonać ruchowo i zapisać temat rytmiczny z rytmem uzupełniającym ósemkowym,
. realizować i umieć zapisać rytmy złożone z poznanych wartości rytmicznych nut i pauz w taktach w metrum ćwierćnutowym i ósemkowym,
. śpiewać poznane gamy majorowe i minorowe oraz ich trójdźwięki toniczne,
. określić tryb wysłuchanej melodii, odnaleźć tonik i zaśpiewać trójdźwięk toniczny,
. zaśpiewać a vista łatwą jednogłosową melodię w opracowanej tonacji,
. zapisać krótką, jednogłosową melodię, łatwą pod względem rytmicznym,
. znać nazwy solmizacyjne i literowe dźwięków i ich położenie na pięciolinii w kluczu wiolinowym, wartości rytmiczne nut i pauz oraz opanować ich prawidłową pisownię,
. rozumieć znaczenie kropki przy nucie, rolę pojedynczych znaków chromatycznych,
. znać nazwy I, IV i V stopnia gamy, śpiewać triadę,
. znać nazwy poznanych interwałów (bez określania rozmiaru) i intonować w górę i w dół od podanego dźwięku,
. znać oznaczenia temp, dynamiki i artykulacji, najczęściej spotykane w praktyce uczniowskiej oraz znaki repetycji, volty, fermaty,
. śpiewać poznane piosenki poprawnie pod względem emisji głosu, dykcji, intonacji i wyrazu artystycznego,
. posiadać orientację ruchowo-przestrzenną i wykazać się muzykalnością w interpretacjach ruchowych utworów muzycznych,
. opanować sposób gry na instrumentach perkusyjnych i wykazać się zdyscyplinowaniem w grze zespołowej.
III. UWAGI O REALIZACJI MATERIAŁU NAUCZANIA
Materiał nauczania zawarty w programie obejmuje ćwiczenia z rytmiki Emila Jaques Dalcroze’a z wybranymi elementami systemu Carla Orffa oraz ćwiczenia z kształcenia słuchu. Integrowanie tych dwóch rodzajów ćwiczeń będzie mogło być realizowane tylko przez nauczyciela znającego praktycznie metodę Emila Jaques Dalcroze’a, a więc posiadającego niezależnie od wymaganego wykształcenia wyższego, również dyplom ukończenia Sekcji Rytmiki liceum muzycznego lub szkoły muzycznej II stopnia. Metoda Dalcroze’a, jak wiadomo, łączy w sobie solfeż, rytmikę i improwizację, a tym samym zapewnia realizację założeń integracji.
O wynikach nauczania zadecyduje nie tyle zakres opracowanego materiału nauczania, ile sposób jego realizacji. W toku pracy lekcyjnej nauczyciel powinien preferować formę muzykowania, ponieważ jest ona niezastąpiona w rozwijaniu zainteresowań muzycznych dzieci, a także wdrażaniu ich do systematycznej i dokładnej pracy, w doskonaleniu wykonawczych umiejętności muzycznych. Dla przebiegu zajęć lekcyjnych szczególną wartość posiada zabawa jako dostosowany do wieku dziecka sposób opracowania poszczególnych treści programowych. Za równie ważną formę należy uznać i polecić charakterystyczne dla metody Dalcroze’a ćwiczenia inhibitacyjno-incytacyjne, kształcące różnorodne i pożądane dyspozycje dziecka. Ćwiczenia w kształceniu słuchu, wymagające dużej koncentracji, są dla dzieci trudniejsze od czynnego muzykowania. Dlatego umiejętne wtopienie ich w tok lekcji oraz uświadomienie uczniom przydatności tych ćwiczeń w czynnym muzykowaniu powinno przybliżyć je psychice dziecka i ułatwić percepcję zjawisk dźwiękowych. Punktem wyjścia w integrowaniu ćwiczeń powinny być zawsze problemy muzyczne. Różne sposoby ich opracowania w toku lekcji lub cyklu lekcyjnego powinny w efekcie końcowym doprowadzić do osiągnięcia zamierzonego celu dydaktyczno-wychowawczego.
Integracja nie może polegać na łączeniu ćwiczeń bez żadnych związków, lecz na ukazywaniu tych samych zjawisk muzycznych poprzez różne formy działalności muzycznej umożliwiające ich percepcję, przeżycie, nazwanie i wyrażenie.
Ćwiczenia, które nie posiadają wspólnych związków z punktu widzenia techniki wykonawczej muszą być prowadzone oddzielnie. Dotyczy to przede wszystkim ćwiczeń głosowych i ćwiczeń ruchowych. Przez ćwiczenia głosowe uczniowie powinni zdobyć podstawy poczucia rytmu w czasie i przestrzeni, niezbędne w wykonywaniu ćwiczeń słuchowo-ruchowych, tanecznych oraz muzycznej praktyki wykonawczej. Większe możliwości znajdujemy w łączeniu ćwiczeń słuchowo-głosowych z ćwiczeniami słuchowo-ruchowymi. Jednak i tu znajduję się rodzaje ćwiczeń, wymagające oddzielnego traktowania, jak na przykład ćwiczenia intonacyjne, które stają się dla dzieci łatwo przyswajalne, jeśli są przeżyte ruchowo. Czas trwania wartości rytmicznych skojarzony z odpowiednim czasem trwania ruchu staje się łatwy do określenia, a tym samym do zapisu rytmicznego.
Ćwiczenia słuchowe powinny stanowić materiał informacyjny dla nauczyciela o stopniu zaawansowania uczniów w zakresie wyobrażeń słuchowo-dźwiękowych i opanowania wiadomości teoretycznych.
Pełna integracja umiejętności i wiadomości zdobytych przez ćwiczenia powinna znaleźć swoje uzewnętrznienie w realizacji materiału nauczania działu II Muzykowanie.