Program nauczania umuzykalnienia z audycjami muzycznymi (1976)
Ministerstwo Kultury i Sztuki – Zarząd Szkół Artystycznych
P R O G R A M N A U C Z A N I A
Szkoły muzycznej I stopnia
(tymczasowy)
U M U Z Y K A L N I E N I E Z A U D Y C J A M I
Warszawa 1976
Założenia i opracowanie programu: Centralny Ośrodek Pedagogiczny Szkolnictwa Artystycznego.
Komisja programowa: Eugeniusz Drozdowski, Barbara Gorzkowska, Krystyna Grochowalska, Wiesława Jackowiak, Anna Juchniewicz. Andrzej Lechnio, Tomira Witulska-Zalewska.
Program nauczania obowiązuje od dnia 1 września 1976 r. w szkołach muzycznych I stopnia na podstawie decyzji Ministra Kultury i Sztuki z dnia 14 stycznia 1976 r. w sprawie planów nauczania.
I. U W A G I W S T Ę P N E
Zadaniem przedmiotu Umuzykalnienie z audycjami jest :
• rozwijanie wrażliwości muzycznej i zdolności percepcyjnych ucznia, rozwijanie dyspozycji słuchowo-głosowych oraz przekazywanie uczniom wiadomości teoretycznych w zakresie potrzebnym do kontynuowania nauki w szkole II stopnia,
• kształcenie umiejętności świadomego postrzegania zjawisk muzycznych,
• rozwijanie zainteresowań ogólnomuzycznych ucznia.
Zadanie te są realizowane poprzez:
• doskonalenie dyspozycji słuchowo-głosowych, pamięci i wyobraźni muzycznej
• kształcenie umiejętności czytania nut głosem oraz poprawnej intonacji,
• przekazywanie wiadomości teoretycznych w zakresie niezbędnym do realizowania praktycznych zadań i ćwiczeń muzycznych.
• wdrażanie do świadomego słuchania muzyki i reagowania na jej emocjonalne treści – wyrabianie umiejętności dokonywania analizy i syntezy elementów muzyki.
Materiał nauczania Umuzykalnienia został ujęty w czterech działach:
I. Kształcenie głosu
II. Kształcenie słuchu
III. Nauka słuchania muzyki
IV. Wiadomości o muzyce.
Niniejszy program zawiera dwie wersje ujęcia materiału nauczania:
1) dla klas IV, V i VI działu dziecięcego szkoły muzycznej I stopnia,
2) dla klas I, II działu młodzieżowego szkoły muzycznej I stopnia oraz dla grup wyrównawczych w szkole muzycznej I stopnia.
Wersję dla klas IV–VI działu dziecięcego realizują uczniowie kontynuujący naukę po zaliczeniu przedmiotu Umuzykalnienie i rytmika. Druga wersja przeznaczona jest dla uczniów rozpoczynających naukę w szkole muzycznej bez uprzedniego przygotowania ogólnomuzycznego lub z przygotowaniem niepełnym. Nauczanie według tej wersji programu ma na celu jego realizację w trybie przyśpieszonym tak, aby osiągnąć w odpowiednim czasie wymagane końcowe wyniki nauczania.
Niektóre elementy umuzykalnienia, takie jak rozwijanie wyobraźni i pamięci muzycznej czy kaligrafia muzyczna, nie zostały wyodrębnione w programie jako osobne zagadnienia, mieszczą się one jednak w całości materiału nauczania. Od nauczyciela będzie zależało czy w odpowiednim momencie zwróci na nie uwagę. W dziale Nauka słuchania muzyki określona została tylko tematyka zagadnień, zaś dobór odpowiednich utworów z literatury muzycznej pozostawia się do dyspozycji nauczyciela. Należy tu uwzględnić utwory wykonywane przez uczniów oraz wzorcowe wykonanie muzyki „na żywo” i muzyki mechanicznej. W miarę możliwości nauczyciel powinien wykorzystać utwory przewidziane programem Wychowania Muzycznego dla szkół podstawowych (Płytoteka Wychowania Muzycznego).
Jedyną drogą prowadzącą do uwrażliwienia ucznia na muzykę jest wyeksponowanie w nauczaniu doskonalenia dyspozycji słuchowych, dlatego wiadomości teoretyczne muszą być wykorzystane tylko w takim zakresie, jaki jest konieczny do wyjaśnienia i zrozumienia zagadnień, z którymi uczeń spotyka się w swojej praktyce muzycznej (gra na instrumencie, ćwiczenia słuchowo-głosowe, słuchanie utworów muzycznych).
II. M A T E R I A Ł N A U C Z A N I A
P I E R W S Z Y R O K N A U C Z A N I A
Klasa IV dział dziecięcy
(2 jednostki lekcyjne tygodniowo)
1. Kształcenie głosu
Piosenki jedno- i dwugłosowe, kanony dwu- i trzygłosowe w skali b – es2 (e2) dostosowane do zainteresowań, wieku dziecka oraz jego możliwości poznawczych i odtwórczych; piosenki ludowe, okolicznościowe i inne, o walorach muzyczno-dydaktycznych pozwalających na wielostronne opracowanie.
Usprawnianie aparatu głosowego ucznia przez stosowanie ćwiczeń oddechowych, oddechowo-głosowych, ćwiczeń emisyjnych i ćwiczeń dykcji.
2. Kształcenie słuchu
Ćwiczenia słuchowe i słuchowo-głosowe
Śpiewanie i rozpoznawanie gam C, G, F, D, B.
Śpiewanie i określanie odmian gam minorowych a i c.
Śpiewanie i rozpoznawanie poszczególnych tetrachordów gam majorowych i minorowych (wszystkich odmian)
Śpiewanie trójdźwięków triady harmonicznej w postaci zasadniczej melodycznie i harmonicznie w opanowanych tonacjach.
Ćwiczenia rytmiczne polegające przede wszystkim na rytmizowaniu gam, triady i innych motywów melodycznych, stanowiące praktyczne zastosowanie różnego metrum i różnych grup rytmicznych wymienionych w dziale 4 – Zakres wiadomości o muzyce.
Określanie wszystkich odległości melodycznych i harmonicznych w obrębie oktawy z podaniem ich rozmiaru; intonowanie ich w poznanych tonacjach nazwami solmizacyjnymi i literowymi oraz bez nazw, w oderwaniu od tonacji (z wyjątkiem seksty i septymy), na podstawie podanego trójdźwięku.
Powtarzanie głosem jednego ze składników interwału harmonicznego (dwudźwięku) oraz trójdźwięku majorowego, minorowego oraz próby intonowania składników trójdźwięków zmniejszonego i zwiększonego.
Czytanie nut głosem
Śpiewanie z taktowaniem oraz wdrażanie do czytania a vista w kluczach skrzypcowym i basowym (bardzo proste układy) ćwiczeń opartych o opracowane utwory i przerobiony w związku z nimi materiał teoretyczny:
jednogłosowych melodii tonalnych po utrwaleniu się w tonacji przez trójdźwięk toniczny z opisaniem toniki lub triadę harmoniczną,
łatwych melodycznie i rytmicznie dwugłosowych melodii tonalnych w kierunku poziomym, wykonując oddzielnie każdy z głosów oraz próby towarzyszenia sobie drugim głosem na instrumencie (fortepianie),
jednogłosowych melodii zapisanych w wysokości niedostępnej dla głosu dziecka (oktawy: dwukreślna i mała) ze sprowadzaniem dźwięków do indywidualnej skali głosu ucznia,
jednogłosowych łatwych melodii tonalnych, z zastosowaniem alteracji oraz melodii wykraczających poza system dur-moll,
jednogłosowych melodii bez podanego metrum, bez kresek taktowych oraz ze zmiennym metrum,
czytanie łatwych melodii zapisanych według stopni gamy cyframi rzymskimi.
Dyktanda
Przykładowe typy dyktand:
Dyktando melodyczne jednogłosowe w równych wartościach rytmicznych, w pochodzie sekundowym, tercjowym, kwintowym i oktawowym, zapisywanie nutami równolegle ze słyszeniem w bardzo wolnym tempie.
Dyktando melodyczne jednogłosowe zapisywane cyframi rzymskimi oznaczającymi stopnie danej tonacji.
Dyktando interwałowe (melodyczne i harmoniczne) zapisywane nutami dowolnej wartości lub cyframi arabskimi, na podstawie danej gamy lub w oderwaniu od niej.
Jednogłosowe dyktando rytmiczne schematu jedno- i dwutaktowego grane ze zmiennym przebiegiem melodii cztero- lub ośmiotaktowej.
Jednogłosowe dyktando melodyczno-rytmiczne powtarzane w całości lub w częściach mających uzasadnienie muzyczne.
Jednogłosowe dyktando melodyczno-rytmiczne grane z podkładem harmonicznym lub z towarzyszeniem innego głosu instrumentalnego (próby).
Bardzo łatwe dwugłosowe dyktando melodyczne w równych i długich wartościach rytmicznych.
Jednogłosowe pamięciowe dyktando melodyczno-rytmiczne.
Zapis nutowy poznanej uprzednio melodii, najlepiej piosenki.
Rozwijanie inwencji twórczej
Tworzenie motywów melodycznych.
Uzupełnianie brakujących fragmentów zapisanej melodii.
Improwizowanie głosem i na instrumencie (np. na fortepianie, cymbałkach) następników do podanych poprzedników.
Próby tworzenia drugiego głosu do znanych melodii.
3. Nauka słuchania muzyki
Pogłębianie umiejętności świadomego słuchania krótkich utworów instrumentalnych i wokalnych w oparciu o wiadomości z poprzednich klas i w powiązaniu z aktualnie opracowywanymi zagadnieniami, ćwiczeniami słuchowo-głosowymi i literaturą instrumentalną ucznia.
Zdobywanie umiejętności odczytywania i przeżywania emocjonalnej treści utworu w wyniku jego interpretacji.
Wyodrębnianie i powtarzanie melodii, rytmu, zwrotów kadencyjnych w słuchanych utworach.
Analiza melodii
Dokonywanie analizy:
– kierunku melodii,
– punktu kulminacyjnego, charakterystycznych interwałów, charakterystycznych zwrotów rytmicznych.
Określanie trybu i odnajdywanie toniki w utworach tonalnych.
Zauważanie i rozpoznawanie zwrotów kadencyjnych (kadencja doskonała i zawieszona).
Słuchowa analiza budowy formalnej
Określanie budowy formalnej i faktury (bardzo ogólnie):
– okres (poprzednik – następnik, motyw, fraza, zdanie),
– pieśń zwrotkowa,
– forma A B A,
– forma ronda,
– imitacja (kanon),
– polifonia i homofonia (rozpoznawanie różnicy między obu fakturami).
Zauważanie kontrastów dynamicznych, agogicznych, artykulacji, barw instrumentalnych, rodzajów głosów ludzkich, ogólnego charakteru utworu.
Krótkie wiadomości o słuchanym utworze
Określanie:
tytułu
imienia i nazwiska kompozytora,
charakteru utworu,
aparatu wykonawczego.
Zaleca się dobieranie utworów wyłącznie typowych dla aktualnie przerabianych zagadnień.
Zakres wiadomości o muzyce
Tonacje i gamy majorowe do dwóch znaków przykluczowych (C, G, F, D, B) i minorowe a i e (jako jednoimienne z C-dur w odmianach naturalnej, harmonicznej, doryckiej i melodycznej.
Zasady budowy gam w oparciu o schemat.
Budowanie wszystkich interwałów tonalnych prostych w górę i w dół w oparciu o gamę – zapis melodyczny i harmoniczny, określanie ich rozmiaru.
Kwarta zwiększona IV stopnia i kwinta zmniejszona VII stopnia w majorze i minorze harmonicznym, ich tonalne rozwiązanie melodyczne i harmoniczne.
Tryton w oderwaniu od tonalności.
Budowa czterech rodzajów trójdźwięków bez przewrotu w poznanych tonacjach.
Trójdźwięki triady oraz trójdźwięk VII stopnia w realizacji melodycznej i harmonicznej w wyżej wymienionych tonacjach.
Pojęcie transpozycji.
Nazwy oktaw; zapis nutowy i literowy dźwięków i ich umiejscowienie na klawiaturze fortepianu w oktawach: wielkiej, małej, razkreślnej, dwukreślnej i trzykreślnej.
Metrum 2-, 3-, 4-, 5- i 6-miarowe o jednostce miary ćwierćnutowej i ósemkowej.
Grupowanie wartości rytmicznych w opracowanych taktach ze szczególnym uwzględnieniem synkop.
Podstawowa terminologia interpretacyjna, spotykana w piosenkach i utworach instrumentalnych z repertuaru uczniowskiego i w opracowywanej literaturze muzycznej.
Głos ludzki i jego odmiany.
Barwy instrumentów, ze szczególnym uwzględnieniem instrumentów spotykanych przez uczniów na terenie swojej szkoły.
Powtarzanie, systematyzowanie i utrwalanie wiadomości nabytych w poprzednich klasach.
D R U G I R O K N A U C Z A N I A
Klasa V dział dziecięcy
(3 jednostki lekcyjne tygodniowo)
1. Kształcenie głosu
Piosenki jedno- i dwugłosowe oraz kanony dostosowane do zainteresowań i wieku dziecka.
Usprawnianie aparatu głosowego ucznia przez stosowanie ćwiczeń oddechowych, oddechowo-głosowych, ćwiczeń emisyjnych i ćwiczeń dykcji.
2. Kształcenie słuchu
Ćwiczenia słuchowe i słuchowo-głosowe
Rozpoznawanie i śpiewanie opanowanych gam majorowych i minorowych w odmianach.
Rozpoznawanie, śpiewanie i określanie trójdźwięków: majorowego, minorowego, zmniejszonego i zwiększonego oraz dominanty septymowej w postaci zasadniczej.
Rozpoznawanie i określanie trybu majorowego i minorowego w przebiegu melodycznym i harmonicznym.
Powtarzanie łatwych schematów rytmicznych oraz wystukiwanie ich z zapisu nutowego.
Rozpoznawanie i określanie zmian melodycznych, rytmicznych, a także rytmiczno-melodycznych w przebiegu jedno- i dwugłosowym.
Określanie wysokości i nazwy dźwięków:
– przy pomocy kamertonu
– na tle ustalonej tonacji
– próby trafiania głosem dźwięków a i c.
Rozpoznawanie, określanie rozmiaru i intonowanie wszystkich interwałów prostych:
– w określonej tonacji,
– w oderwaniu od tonacji.
Rozpoznawanie, określanie i śpiewanie z rozwiązaniem wszystkich interwałów charakterystycznych w opanowanych tonacjach, ze szczególnym uwzględnieniem kwarty zwiększonej i kwinty zmniejszonej.
Rozpoznawanie i śpiewanie z rozwiązaniem dominanty septymowej w postaci zasadniczej.
Tworzenie krótkich konstrukcji trzygłosowych z trójdźwiękami triady i dominantą septymową.
Czytanie nut głosem
Ćwiczenia w opanowanych tonacjach z uwzględnieniem poznanych taktów, wartości rytmicznych, pauz w kluczu skrzypcowym i basowym:
– bez wykroczenia z tonacji,
– z uwzględnieniem zboczeń modulacyjnych i modulacji,
– odbiegających od tonalności.
Pogłębianie umiejętności czytania nut a vista i w wyobraźni.
Dyktanda
Krótkie dyktanda solmizacyjne i literowe bez zapisu w określonej tonacji i w oderwaniu od niej.
Notowanie melodii w równych wartościach rytmicznych (pisanie równolegle z ich podawaniem) w kluczu skrzypcowym, basowym, a także ze zmianą klucza (na dwóch systemach).
Notowanie dwu- i czterotaktowych melodii z uwzględnieniem podziału metrycznego, rytmu oraz najprostszych sposobów artykulacji, dynamiki i tempa.
Notowanie z wyobraźni znanych piosenek i prostych zwrotów melodycznych, np.
– od określonego stopnia gamy,
– w określonej tonacji,
– od określonego dźwięku.
Notowanie prostych i krótkich przebiegów dwugłosowych.
Powtarzanie, analizowanie, określanie słowne i notowanie łatwych ugrupowań rytmicznych, tworzących zamknięte frazy rytmiczne.
Notowanie funkcji harmonicznych krótkich trzygłosowych konstrukcji (np. T, S, D, D7).
Rozwijanie inwencji twórczej
Improwizowanie głosem lub na instrumencie oraz notowanie małych okresów muzycznych do podanych:
– tekstów słownych,
– schematów rytmicznych.
Tworzenie drugiego głosu lub akompaniamentu rytmicznego do danej melodii.
3. Nauka słuchania muzyki
Muzyka ludowa, artystyczna, rozrywkowa.
Polskie tańce ludowe i stylizowane.
Aparat wykonawczy muzyki artystycznej:
– instrumenty muzyczne, głos ludzki
– muzyka solowa i zespołowa (wokalna, instrumentalna i wokalno-instrumentalna).
Elementy dzieła muzycznego
Faktura utworu muzycznego (homofonia, polifonia).
Podobieństwa i kontrasty jako podstawa konstrukcji i wyrazu w utworze muzycznym,
Okresowa budowa utworu muzycznego.
Wariacje i technika wariacyjna.
4. Zakres wiadomości o muzyce
Ugruntowanie podstawowych wiadomości o muzyce z klas I–IV.
Gruntowne opanowanie:
– gam majorowych i minorowych (w odmianach) do trzech znaków przykluczowych,
– wszystkich interwałów prostych z przewrotami,
– interwałów charakterystycznych z rozwiązaniami (kwarta zwiększonej na IV stopniu i sekundy zwiększonej na VI stopniu z przewrotami),
– trójdźwięków triady w poznanych gamach z uwzględnieniem wszystkich postaci,
– dominanty septymowej w postaci zasadniczej z rozwiązaniem w opanowanych tonacjach.
Chromatyzacja gamy C nieregularnej – półton diatoniczny i chromatyczny.
Nazwy dźwięków enharmonicznie równoważnych.
Pojęcie tonacji z punktu widzenia melodycznego i harmonicznego.
Regularny i nieregularny podział wartości rytmicznych.
Metrum, miara metryczna, takt, oznaczenia taktowe; metrum 9- i 12-miarowe.
Takty proste i złożone – grupowanie wartości.
Synkopa wyrażona przez łuk i przez wartość.
T R Z E C I R O K N A U C Z A N I A
Klasa VI dział dziecięcy
(3 jednostki lekcyjne tygodniowo)
1. Kształcenie głosu
Piosenki jedno-, dwu- i trzygłosowe oraz kanony dostosowane do zainteresowań i wieku dziecka.
Usprawnianie aparatu głosowego ucznia przez stosowanie ćwiczeń oddechowych, oddechowo-głosowych, ćwiczeń emisyjnych i ćwiczeń dykcji.
2. Kształcenie słuchu
Ćwiczenia słuchowe i słuchowo-głosowe
Rozpoznawanie i śpiewanie opanowanych gam majorowych i minorowych w odmianach do czterech znaków przykluczowych.
Rozpoznawanie trójdźwięku majorowego, minorowego, dominanty septymowej we wszystkich postaciach oraz trójdźwięku zmniejszonego, zwiększonego i dominanty nonowej w postaci zasadniczej.
Intonowanie prymy lub innego składnika słyszanego trójdźwięku i dominanty septymowej.
Powtarzanie a także wystukiwanie z zapisu różnych rytmów.
Określanie wysokości i nazwy dźwięków przy pomocy:
– kamertonu,
– określonego dźwięku,
– na tle ustalonej tonacji.
Rozpoznawanie (nazywanie) i sprowadzanie głosem dźwięków wysokich i niskich do indywidualnej skali głosu ucznia.
Rozpoznawanie i rozwiązywanie interwałów charakterystycznych:
– w opracowanych tonacjach,
– w oderwaniu od tonacji.
Określanie nazw i rozmiarów dwóch, a także trzech następujących po sobie interwałów.
Rozpoznawanie i śpiewanie dominanty septymowej we wszystkich postaciach z rozwiązaniem na tonikę w układzie skupionym.
Rozpoznawanie i śpiewanie dominanty septymowej w postaci zasadniczej z rozwiązaniem na Tonikę VI stopnia w układzie skupionym.
Rozpoznawanie słuchowe kadencji doskonałej, zawieszonej, zwodniczej i plagalnej w ćwiczeniach i słuchanych utworach.
Czytanie nut głosem
Ćwiczenia w opracowanych tonacjach, w rozszerzonej tonalności i odbiegające od tonalności w kluczu skrzypcowym i basowym.
Śpiewanie melodii ludowych i fragmentów z literatury muzycznej, utrzymanych w skalach systemu modalnego.
Śpiewanie prostych ćwiczeń podanych na pięciolinii bez klucza i bez znaków chromatycznych przy kluczu, gdzie zarówno klucz, jak i znaki przykluczowe będą umowne.
Czytanie a vista i ćwiczenia śpiewania we właściwych tempach fragmentów instrumentalnych (szybkich przebiegów) bez nazywania nut, na zgłoskach la, la, la; ta, ta, ta itp.
Śpiewanie prostych, lecz trudniejszych niż w klasie IV [powinno być: „w klasie V” – M.W.] kanonów i ćwiczeń dwu- i trzygłosowych.
Czytanie pionowe łatwych dwugłosowych konstrukcji, w których głosy poruszają się jednakowymi wartościami rytmicznymi oraz konstrukcji trzygłosowych w układzie skupionym.
Dyktanda
Kontynuowanie wszystkich ćwiczeń elementarnych rozpoczętych w klasie IV, z uwzględnieniem systematycznego zwiększania stopnia ich trudności i wymagań dotyczących precyzji wykonania.
Notowanie krótkich melodii tonalnych, w rozszerzonej tonalności i odbiegających od tonalności.
Notowanie jednego głosu – górnego lub dolnego – konstrukcji dwugłosowej.
Notowanie głosu melodii wykonywanej z akompaniamentem.
Notowanie w całości prostych melodii jednogłosowych utrzymanych w jednej tonacji, w przebiegu których występują charakterystyczne interwały i ich rozwiązania.
Notowanie w całości prostych melodii jednogłosowych utrzymanych w jednej tonacji, w przebiegu których występują różne postacie dominanty septymowej jako akordy – z prawidłowymi rozwiązaniami.
Notowanie prostych przebiegów dwugłosowych.
Notowanie bardzo prostych i krótkich trzygłosowych konstrukcji harmonicznych w układzie skupionym po jednorazowym usłyszeniu, a także po uprzednim zagraniu ich na fortepianie przez ucznia.
Notowanie po jednorazowym usłyszeniu jednego głosu z łatwego dwugłosowego schematu rytmicznego:
– podanego na dwóch dźwiękach skrajnych rejestrów,
– zagranego na dwóch instrumentach różniących się barwą.
Rozwijanie inwencji twórczej
Kształcenie umiejętności improwizowania akompaniamentu do różnych melodii instrumentalnych i wokalnych.
Improwizowanie melodii jak w klasie V, o wyższym stopniu trudności.
3. Nauka słuchania muzyki
Przykłady muzyczne z różnych epok ze zwróceniem uwagi na charakterystyczne cechy stylistyczne i formalne:
muzyka barokowa (J.S. Bach, A. Vivaldi i inni),
muzyka klasyczna (klasycy wiedeńscy, kompozytorzy popularnych sonatin),
muzyka romantyczna ze szczególnym wyeksponowaniem twórczości F. Chopina oraz z uwzględnieniem repertuaru uczniowskiego.
Stanisław Moniuszko – przedstawiciel polskiej pieśni i opery narodowej,
polscy kompozytorzy XX w. (K. Szymanowski, W. Lutosławski, K. Penderecki i inni).
4. Zakres wiadomości o muzyce
Powtórzenie, utrwalenie i usystematyzowanie wiadomości nabytych w klasach poprzednich.
Rozszerzenie wiadomości z agogiki z uwzględnieniem określeń pomocniczych.
Grupowanie wartości rytmicznych w poznanych taktach z zastosowaniem synkop i grup nieregularnych.
Koło kwintowe – kwintowe pokrewieństwo gam.
Gruntowne opanowanie gam majorowych i minorowych do czterech znaków przykluczowych.
Skale systemu modalnego na przykładzie pieśni ludowych.
Interwały złożone – do kwintdecyny włącznie.
Rozszerzanie i zwężanie rozmiaru poznanych interwałów.
Opanowanie trójdźwięków na wszystkich stopniach gamy ze szczególnym uwzględnieniem trójdźwięków triady harmonicznej i dominanty septymowej w poznanych gamach.
Budowanie różnych trójdźwięków od podanego dźwięku.
Budowanie akordu dominanty nonowej bez przewrotu w określonej tonacji.
W Y N I K I N A U C Z A N I A P O K L A S I E V I
Określanie i nazywanie z podaniem rozmiaru oderwanych interwałów melodycznych i harmonicznych do decymy włącznie na podstawie:
– słyszenia,
– zapisu nutowego.
Określenie rodzaju i postaci kilku trójdźwięków (np. trójdźwięk minorowy w I przewrocie) oraz podanie ich nazw (np. G-dur, a-moll):
– na podstawie usłyszenia,
– na podstawie zapisu nutowego.
Rozpoznawanie dominanty septymowej na podstawie słyszenia i zapisu nutowego, określanie postaci i rozwiązywanie w odpowiedniej tonacji.
Zaśpiewanie dominanty septymowej w określonej postaci, znając:
– I stopień gamy,
– prymę dominanty.
Zaśpiewanie w określonej tonacji (opracowanej na lekcji) trójdźwięków triady z nazywaniem poszczególnych dźwięków od dowolnie wskazanej postaci toniki, znając I stopień gamy.
Zanotowanie jednotaktowego schematu rytmicznego w przebiegu dwutaktowym – po dwukrotnym wykonaniu przykładu.
Zanotowanie dwutaktowego schematu rytmicznego w przebiegu melodii ośmiotaktowej – po jednorazowym wykonaniu przykładu.
Umiejętność czytania nut głosem w odpowiednim stopniu trudności.
Dokładna znajomość opanowanych gam, interwałów i akordów.
Znajomość podstawowych określeń tempa, dynamiki i artykulacji.
Rozpoznawanie i określanie na podstawie słyszenia nazwy:
– instrumentu występującego solo,
– instrumentu występującego w zespole,
– grupy instrumentów,
– głosu solowego,
– zespołu instrumentalnego,
– zespołu wokalnego,
– zespołu wokalno-instrumentalnego.
Rozpoznawanie na podstawie cech charakterystycznych polskich tańców ludowych i ustylizowanych.
Dokonywanie słuchowej analizy utworu o wyraźnej budowie okresowej.
Określanie epoki i ewentualnie kompozytora – na podstawie charakterystycznego dla danej epoki (kompozytora) utworu muzycznego.
Rozpoznanie nazwy i kompozytora utworu, który na lekcjach był dokładnie opracowany.
Znajomość podstawowych wiadomości o czołowych kompozytorach polskich i obcych z uwzględnieniem poprawności pisowni imienia i nazwiska, narodowości, epoki lub stylu, reprezentacyjnych utworów.
Zapisanie z pamięci fragmentu znanej melodii:
– z wysłuchanego i omówionego utworu,
– z repertuaru pieśniowego lub instrumentalnego ucznia.
III. UWAGI O REALIZACJI MATERIAŁU NAUCZANIA
Punktem wyjścia przy planowaniu pracy nauczyciela winno być należyte wyważenie proporcji wszystkich działów wchodzących w skład przedmiotu. Ćwiczenia słuchowe, słuchowo-głosowe, ćwiczenia rytmiczne, ćwiczenia rytmiczne, słuchanie muzyki winny by c stałymi elementami każdej jednostki lekcyjnej. Zagadnienia należy tak dobierać, aby w sposób atrakcyjny i nie schematyczny zazębiały się ze sobą, wzajemnie się wspierały i uzupełniały, wysuwając zawsze na pierwszy plan główny cel każdej jednostki lekcyjnej – utwór muzyczny. Zakres wiadomości o muzyce wyznacza jedynie stopień trudności materiału muzycznego i zasięg wiedzy teoretycznej potrzebnej do jego opanowania. Zakres ten nie może być w żadnym przypadku traktowany jako cel nauczania.
Nauczyciel powinien w taki sposób planować swoją pracę z uczniami, aby cały materiał był opanowany i ugruntowany podczas lekcji. Możliwe jest to jedynie przez stałe nawiązywanie, odwoływanie się i powracanie do uprzednio opanowanych zagadnień.
Niewiele jest takich zagadnień, nad którymi uczeń powinien pracować samodzielnie w domu. Należą do nich np. krótkie i łatwe zadania na grupowanie wartości rytmicznych lub uszeregowanie gam majorowych i minorowych według ilości znaków przy kluczu. Wykonywanie zadań pisemnych powinno się zawsze łączyć z ćwiczeniami nawyków prawidłowej kaligrafii muzycznej. Z zakresu zadań doskonalących dyspozycje słuchowe uczeń może np. przygotować (odczytać) ćwiczenia melodyczne i rytmiczne lub zanotować z wyobraźni znaną melodię. Należy wpajać uczniom, że doskonalenie dyspozycji słuchowych wymaga wyjątkowej systematyczności; do niej należy przyzwyczajać uczniów od początku nauki w szkole, pamiętając o tym, żeby zadania, które mają wykonać w domu nie zabrały im zbyt dużo czasu.
Z zakresu nauki słuchania muzyki zadaniem domowym może być np. wyszukiwanie z repertuaru instrumentalnego ucznia przykładów ilustrujących określone zagadnienie, słuchowa analiza utworu, nad którym uczeń w danej chwili pracuje, wysłuchanie wskazanej przez nauczyciela audycji radiowej lub przeczytanie określonego fragmentu lektury pomocniczej.
Nauczyciel powinien zachęcać uczniów do systematycznego interesowania się wszelkiego rodzaju przejawami życia muzycznego w kraju, a przede wszystkim wymagać od nich regularnego uczęszczania na koncerty.
Specyfika przedmiotu Umuzykalnienie z audycjami wymaga stałej aktywności ucznia podczas lekcji, co znacznie ułatwi ocenę jego pracy i postępów w ciągu całego roku szkolnego. W związku z tym w pracy ucznia oceniamy jego aktywność i zaangażowanie na lekcji (chęć dobrego śpiewania, wykonywania zadań słuchowych, słuchania muzyki), zasób wiadomości teoretycznych dotyczących aktualnie opracowywanych piosenek i utworów z literatury muzycznej, umiejętność pracy w zespole klasowym oraz następujące nawyki i umiejętności wchodzące w zakres przedmiotu:
– czystość intonacji przy wykonywaniu nauczonej piosenki oraz przy czytaniu nut głosem a vista,
– poczucie tempa, metrum, dynamiki,
– precyzję wykonania rytmu powtórzonego przez ucznia po uprzednim jego usłyszeniu oraz przy odczytywaniu rytmu z zapisu,
– pamięć muzyczną,
– stopień koncentracji uwagi,
– szybkość i celowość reakcji,
– stopień wrażliwości na muzykę i zainteresowanie muzyką,
– umiejętność obserwacji zjawisk muzycznych występujących w utworze podczas słuchania.
Przedmiot Umuzykalnienie z audycjami wymaga, by był on prowadzony w specjalnie do tego przeznaczonej klaso-pracowni, wyposażonej w dobrze nastrojony fortepian lub pianino, dużą tablicę z prawidłowo rozmieszczonymi liniami na pięcioliniach [sic!] oraz szafę z następującymi pomocami do lekcji:
– urządzenia odtwarzające (magnetofon, adapter),
– taśmy z nagraniami dyktand, ćwiczeń słuchowych, melodycznych i rytmicznych,
– płytoteka i taśmoteka zaopatrzona w nagrania utworów przewidzianych do realizacji programu audycji muzycznych,
– epidiaskop, rzutnik do przeźroczy i odpowiedni ekran umożliwiający stosowanie pomocy audiowizualnych,
– komplet instrumentów perkusyjnych,
– metronom z dzwonkiem,
– instrumenty pozwalające na zmianę barwy dźwięku (np. harmonium lub organy elektryczne),
– zwijana tablica w kratkę do rozwiązywania zadań metrorytmicznych, ułatwiająca prawidłowe rozmieszczenie wartości rytmicznych,
– rygi do podkładania w zeszytach nutowych, ułatwiające kaligrafię muzyczną (prawidłowe rozmieszczenie wartości rytmicznych oraz zestawienie głosów polirytmicznych na pięciolinii.
Wykresy i tablice ilustrujące różne zagadnienia, ułatwiające zrozumienie i przyswojenie przekazywanych wiadomości,
– biblioteka podręczna, która powinna zawierać m.in.:
1. Materiały do czytania nut i innych ćwiczeń
2. Stanisław Wiechowicz – Ćwiczenia w starych kluczach, zeszyt I
3. Szkoły gry na różnych instrumentach
4. J.S. Bach – Łatwe utwory
Drobne utwory
Małe preludia
Inwencje dwugłosowe
5. Bela Bartok – Mikrokosmos
Gyermekeknek
6. Witold Lutosławski – Melodie ludowe (na fortepian)
7. Albumy utworów dla dzieci i młodzieży oraz sonatiny różnych kompozytorów
8. Nuty i partytury utworów, które mają być prezentowane podczas słuchania utworów muzycznych.
Jeśli nauczyciel wykorzystuje jakieś materiały w celach ćwiczeniowych, to ilość egzemplarzy poszczególnych pozycji powinna być taka, aby na dwóch uczniów przypadł przynajmniej jeden egzemplarz. W przypadku niewystarczającej liczby egzemplarzy należy posługiwać się epidiaskopem lub przeźroczami.