Kategoria: Książki Podręczniki

nr kat.: TRG K33a, cena: 39.00 zł, autor: Maria WACHOLC

Solfeż dwugłosowy (cz. I – II) jest metodycznie opracowanym zbiorem ćwiczeń do nauki czytania nut głosem. Nie został zaadresowany dla określonej szkoły czy klasy, ponieważ może być on stosowany na różnych etapach nauczania, zależnie od umiejętności solfeżowych uczniów oraz ich przygotowania.
Inspiracją dla opracowania nowego podręcznika był zbiór 66 ćwiczeń dwugłosowych Zoltána Kodály’a. Ćwiczenia z tego zbioru, niezwykle skuteczne w nauczaniu czytania nut głosem, przerabiałam ze wszystkimi moimi uczniami. Po przerobieniu tych ćwiczeń widoczne były ogromne postępy uczniów w ich umiejętnościach solfeżowych.
W przeciwieństwie do zbioru Kodály’a, w którym znajdują się wyłącznie własne ćwiczenia autora, Solfeż dwugłosowy zawiera przede wszystkim oryginalne utwory różnych kompozytorów polskich i obcych, począwszy od renesansu aż do XX i XXI wieku. Dobór ćwiczeń z twórczości różnych kompozytorów czy epok nie stanowił priorytetowego kryterium konstrukcji podręcznika. Najważniejszym kryterium były tu walory artystyczne i wartość dydaktyczna poszczególnych ćwiczeń, a także możliwość ich realizacji wokalnej. Tym należy tłumaczyć mniejszą liczbę utworów z epoki renesansu czy brak utworów takich kompozytorów jak Chopin, Schumann, Brahms i wielu innych.
Ćwiczenia dwugłosowe w nauczaniu czytania nut głosem pełnią bardzo ważną rolę. Stanowią one najprostszą i tym samym najłatwiejszą pod względem wykonawczym formę wielogłosowości. Mogą być wykonywane przez dwie grupy uczniów, przez dwóch uczniów, a także indywidualnie przez jednego ucznia grającego drugi głos na fortepianie lub odtwarzającego go z nagrania na dołączonej do każdej części podręcznika płycie CD.
Warto podkreślić, że Solfeż dwugłosowy może być bardzo pomocny dla uczniów, którzy chcieliby w krótkim czasie nadrobić zaległości w czytaniu nut głosem lub samodzielnie przygotować się do egzaminów.

Budowa podręcznika
W obydwu częściach zbioru znajdują się 173 ćwiczenia dwugłosowe. Zostały one ujęte w odrębnych rozdziałach, które — podobnie jak Solfeż elementarny — systematycznie wprowadzają nowe zagadnienia z zakresu notacji muzycznej, tonalności oraz metrorytmiki. W obrębie poszczególnych rozdziałów ćwiczenia uszeregowane zostały według stopnia trudności, aby mogły być przerabiane w podanej kolejności.
W części I Solfeżu dwugłosowego znajdują się ćwiczenia w tonacjach durowych i molowych do trzech znaków przykluczowych. Część drugą rozpoczyna rozdział o charakterze „wprowadzenia”, w którym zamieszczone zostały ćwiczenia we wszystkich tonacjach występujących w części I, a także ćwiczenia oparte na skalach modalnych i skali góralskiej. Włączenie różnych tonacji i skal do jednego rozdziału ma tu na celu skierowanie uwagi uczniów na cechy tonalne utworów. W dalszych rozdziałach części II znajdują się ćwiczenia w tonacjach durowych i molowych z czterema znakami przykluczowymi, oparte na tonalności rozszerzonej, bitonalne i atonalne oraz z zastosowaniem modulacji, multimetrii, polimetrii i polirytmii.
W rozdziale IV części II zamieszczone zostały ćwiczenia, w których przykluczowe znaki chromatyczne nie odpowiadają występującej w nich tonacji. Są to fragmenty zaczerpnięte z szerzej rozbudowanych kompozycji, utwory z okresu baroku notowane według zasad stosowanych w systemie skal modalnych, a także przykłady z twórczości współczesnych kompozytorów, zawierające wyłącznie przygodne znaki chromatyczne.
Do każdej części zbioru dołączona jest płyta CD z nagraniami głosu przeznaczonego do wykonania na fortepianie.

Korelacja materiału ćwiczeniowego z literaturą muzyczną
W obydwu częściach Solfeżu dwugłosowego znajdują się przede wszystkim cytowane w całości lub we fragmentach oryginalne utwory, zaczerpnięte z literatury muzycznej różnych epok.
Muzykę renesansu reprezentuje:

• Thomas Morley (1558–1602): cz. II/39, 40;

epokę baroku:

• Johann Sebastian Bach (1685–1750): [I/73, II/51–53, 65, 66];
• Wilhelm Friedemann Bach (1710–1784): [II/62];
• Henry Purcell (1659–1695): [II/28];
• Georg Philipp Telemann (1681–1767): [I/19];
• Jaques de Saint-Luc: [I/21];
• José António Carlos de Seixas (1709–1742): [57, 64];
• Jean Philippe Rameau (1683–1764): [I/23];

Wśród cytowanych kompozytorów z epoki klasycznej i romantycznej występują:

• Leopold Mozart (1719–1787): [I/10, 43];
• Joseph Haydn (1732–1809): [I/27, II/11, 12, 22–27, 32, 55, 63];
• Wolfgang Amadeus Mozart (1756–1791): [II/46];
• Ludwig van Beethoven (1770–1827): [I/70, 71; II/20];
• Józef Elsner (1769–1854): [II/16, 54];
• Stanisław Moniuszko (1819–1872): [I/41];
• Aleksander Różycki (1845–1814): [I/22, 45 , 51];
• Zygmunt Noskowski (1846–1909): [II/49];
• Piotr Maszyński (1855–1934): [I/15].

Szczególnie liczne w Solfeżu dwugłosowym są przykłady z muzyki XX i XXI wieku, wśród których nie brak utworów o wybitnych walorach artystycznych. Pozwolą one zapoznać uczniów z cechami stylistycznymi twórczości kompozytorów współczesnych, a także umożliwią im zdobycie umiejętności słuchowych niezbędnych do percepcji i wykonywania najnowszej muzyki.
Wśród cytowanych twórców występuje:

• Béla Bartók (1841–1945): [I/2, 4, 12, 30; II/5, 84];
• Paweł Buczyński (1953–2015): [II/2];
• Antoni Chlondowski (1884–1963): [I/42, 62, 64, 69];
• Sławomir Czarnecki (ur. 1949): [II/59, 60,86, 87, 95];
• Maria Ćwiklińska (ur. 1956): [I/72; II/ 38, 41];
• Andrzej Dutkiewicz (ur. 1942): [I/18; II/31, 67, 74–76];
• Maria Dziewulska (1909–2006): [I/28, 34, 44, 65; II/3, 4, 6, 8, 20, 21, 37];
• Szabolcs Esztényi (ur. 1939): [II/18, 69–71, 77–19, 81, 82, 97–99];
• Jan Fotek (1928–2015): [II/72];
• Bartosz Marcin Kowalski (ur. 1977): [I/3, 5, 9, 11, 31, 49; II/30. 58, 83, 88, 91–94, 96];
• Artur Malawski (1904–1957): [I/14. 38, 48];
• Stanisław Moryto (ur. 1947): [II/1, 85, 100];
• Irena Pfeiffer (1912–1996): [II/9, 13, 19];
• Stanisław Prószyński (1926–1997): [II/7, 50, 80];
• Karol Szymanowski (1882–1937): [II/89, 90];
• Romuald Twardowski (ur. 1930): [I/6–8, 32, 37; II/29, 34, 44, 45, 47, 48, 68, 73].

Ćwiczenia zaczerpnięte z literatury muzycznej pomogą skutecznie rozwijać wrażliwość uczniów na walory artystyczne dzieła muzycznego, zapoznając ich równocześnie z cechami stylistycznymi muzyki poszczególnych okresów historycznych.
Dobór ćwiczeń z twórczości poszczególnych kompozytorów ułatwi zamieszczony na końcu każdej części podręcznika indeks nazwisk.
Wśród zamieszczonych ćwiczeń znajdują się ponadto artystyczne opracowania pieśni ludowych, a także ćwiczenia solfeżowe napisane specjalnie dla określonych celów dydaktycznych.

Sposób realizacji ćwiczeń
W Solfeżu dwugłosowym zostały zamieszczone dwa rodzaje ćwiczeń:
• dwugłosowe ćwiczenia wokalne
• ćwiczenia dwugłosowe do śpiewania z graniem.
Dwugłosowe ćwiczenia wokalne przeznaczone są do śpiewania przez dwie grupy uczniów lub przez dwóch uczniów. W ćwiczeniach tych poszczególne głosy oznaczone są cyframi rzymskimi.
W dwugłosowych ćwiczeniach wokalnych należy zaśpiewać najpierw każdy głos osobno, a następnie obydwa głosy razem. Każde ćwiczenie należy powtórzyć z zamianą głosów. Dwugłosowe ćwiczenia wokalne można także realizować, śpiewając każdy głos z równoczesnym graniem drugiego głosu na fortepianie.
W ćwiczeniach do śpiewania z graniem należy śpiewać wskazany głos (Voce), najczęściej wyższy, wykonując równocześnie głos drugi (Pfte) na fortepianie. Podczas zajęć lekcyjnych głos ten nauczyciel może grać na fortepianie albo odtwarzać z nagrania na płycie CD. W licznych ćwiczeniach głos przeznaczony do wykonania na fortepianie można również śpiewać, na przykład z zastosowaniem transpozycji oktawowej całej melodii lub tylko niektórych dźwięków.
Zaleca się, aby uczniowie zaawansowani pianistycznie ćwiczenia te śpiewali z równoczesnym graniem drugiego głosu. Uczniowie nie umiejący z dostateczną biegłością grać na fortepianie, mogą zadawane ćwiczenia wykonywać z drugim głosem odtwarzanym z nagrania na płycie CD. Numery nagrań zostały zamieszczone przy poszczególnych ćwiczeniach.
Aby ułatwić wykonanie ćwiczeń, w których głos wokalny rozpoczyna się równocześnie z głosem towarzyszącym albo przed wejściem głosu towarzyszącego, nagrany został także pierwszy dźwięk melodii oraz dwa takty pulsu metrycznego. W ćwiczeniach, w których głos wokalny wchodzi po wstępie głosu towarzyszącego, pierwszego dźwięku melodii nie podano. Dźwięk ten uczeń powinien sam zaintonować, jak również przejąć właściwe tempo.

O skuteczności ćwiczeń dwugłosowych
Zamieszczone w zbiorze ćwiczenia pozwalają osiągnąć nie tylko biegłość w czytaniu nut głosem, ale także wykształcić słyszenie polifoniczne i umiejętność zbiorowego muzykowania.
O znaczeniu śpiewu dwugłosowego i jego skuteczności w kształceniu słuchu pisał w swoich publikacjach jeden z największych autorytetów w dziedzinie edukacji muzycznej — Zoltán Kodály:
„Chciałbym przekonać naszych nauczycieli, że przyspieszą rozwój uczniów i równocześnie ułatwią sobie pracę, jeśli jak najwcześniej rozpoczną śpiewanie dwugłosowe.” ¹
„Ważne jest ćwiczenie śpiewu dwugłosowego od samego początku.” ²
„Śpiewanie dwugłosowe zostawiano do tej pory na późniejszy etap w programie wychowania muzycznego. Traktowano je jako ozdobę, a nie jako środek rozwoju. A przecież nie trudno wykazać, jakie niesie ono w sobie wartości nie tylko ze względu na słyszenie polifoniczne, lecz przede wszystkim ze względu na czystość śpiewu jednogłosowego. Można powiedzieć: kto śpiewa zawsze jednogłosowo, ten nie umie śpiewać czysto. Tylko poprzez śpiewanie w dwugłosie można nauczyć się także czystego śpiewu jednogłosowego. Dwa głosy korygują się i równoważą nawzajem. Tylko ten trafia na dźwięki kolejne, kto czuje jednocześnie ich związek, kiedy brzmią razem.” ³
„Czytanie a vista w dwugłosie bez jakiegokolwiek instrumentu jest najefektywniejszym środkiem zrobienia szybkich postępów i osiągnięcia pewności zarówno w rytmie, jak i intonacji.” ⁴

Maria Wacholc

__________

¹ Zoltán Kodály, Małe Bicinia dla uczniów szkół podstawowych i średnich, 1964. Cyt. za: O edukacji muzycznej. Pisma wybrane, red. M. Jankowska, s. 217.

² Zoltán Kodály, 77 ćwiczeń dwugłosowych; Wstęp do wydania angielskiego, 1967. Cyt. za: O edukacji muzycznej. Pisma wybrane, red. M. Jankowska, s. 229.

³ Zoltán Kodály, Śpiewajmy czysto! Dwugłosowe ćwiczenia chóralne, 1941. Cyt. za: O edukacji muzycznej. Pisma wybrane, red. M. Jankowska, s. 209.

⁴ Zoltán Kodály, 77 ćwiczeń dwugłosowych; Wstęp do wydania angielskiego, 1967. Cyt. za: O edukacji muzycznej. Pisma wybrane, red. M. Jankowska, s. 229.

 

SPIS TREŚCI

OD AUTORA • 5

ROZDZIAŁ I (ćwiczenia 1 – 9) • 7

Tonacja C-dur
Klucz wiolinowy i basowy
Ćwierćnuta, półnuta, półnuta z kropką, cała nuta
Pauza ćwierćnutowa, półnutowa i całonutowa
Takty: ³₄ , ⁴₄
Przedłużanie wartości nut za pomocą łuku
Łuki legato
Przygodne znaki chromatyczne w głosie przeznaczonym do grania

ROZDZIAŁ II (ćwiczenia 10 – 18) • 11

Takty: ²₄ , ⁴₄ (C)
Przedtakt
Ćwierćnuta z kropką, ósemka, szesnastka
Synkopa w takcie ⁴₄
Staccato
Zmiany klucza

ROZDZIAŁ III (ćwiczenia 19 – 28) • 15

Tonacja G-dur
Pauza ósemkowa
Takty: ³₈ , ⁶₈
Zmiana metrum
Znak repetycji
Fermata
Przygodny znak chromatyczny w głosie przeznaczonym do śpiewania

ROZDZIAŁ IV (ćwiczenia 29 – 35) • 19

Tonacja a-moll
Tonacja e-moll
Triola
ROZDZIAŁ V (ćwiczenia 36 – 43) • 22

Tonacja F-dur
Tonacja d-moll
Synkopa w takcie ²₄

ROZDZIAŁ VI (ćwiczenia 45 – 53) • 26

Tonacja D-dur
Tonacja h-moll
Progresje
Takt ²₂ (¢) alla breve

ROZDZIAŁ VII (ćwiczenia 54 – 62) • 30

Tonacja B-dur
Tonacja g-moll
Grupa rytmiczna: ósemka z kropką – szesnastka

ROZDZIAŁ VIII (ćwiczenia 63 – 68) • 33

Tonacja A-dur
Tonacja fis-moll

ROZDZIAŁ IX (ćwiczenia 69 – 73) • 36

Tonacja Es-dur
Tonacja c-moll

INDEKS KOMPOZYTORÓW • 40

 

 

RECENZJE

Śpiewajmy na dwa głosy

Ewa Stachurska, Twoja Muza nr 73 (grudzień-styczeń 2016)

Na łamach „Twojej Muzy” niejednokrotnie poruszano zagadnienia związane z kształceniem słuchu uczniów szkół muzycznych. Omawianie różnorodnych metod nauczania oraz pomocy dydaktycznych do kształcenia słuchu ukazuje, jak dużą wagę przywiązuje się do edukacji dzieci i młodzieży.

Cieszy fakt powstawania coraz większej liczby nowoczesnych podręczników, niejednokrotnie zaopatrzonych w płyty CD z nagranymi przykładami z literatury muzycznej w oryginalnej wersji brzmieniowej. Materiały te, wykorzystywane do różnych form ćwiczeń, rozwijają umiejętność analizy pojedynczych struktur dźwiękowych oraz większych całości muzycznych. Uczą rozumienia języka muzycznego na różnych poziomach edukacji.
Ale kształcenie słuchu to nie tylko zadania analityczno-percepcyjne – to również solfeż, czyli śpiewanie. Jedną z form tej aktywności ucznia jest czytanie nut głosem, umiejętność złożona, wymagająca wielu ćwiczeń. Wśród pomocy dydaktycznych do pracy nad tym elementem kształcenia słuchu znaleźć można wartościowe materiały zawierające fragmenty utworów muzycznych, dzięki którym uczeń poznaje cechy stylistyczne właściwe dla twórczości poszczególnych kompozytorów, epok historycznych czy folkloru muzycznego.
Najnowszym podręcznikiem z tego zakresu jest „Solfeż dwugłosowy” Marii Wacholc, opublikowany przez wydawnictwo Triangiel. Autorka, profesor Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w Warszawie, ma w swoim dorobku wiele publikacji dotyczących kształcenia słuchu, by wymienić tylko podręczniki dla uczniów klas I–VI szkoły muzycznej I st. „Solfeż elementarny” i kompatybilny z nimi program komputerowy do kształcenia słuchu „Amabile” (I–III), trzyczęściowe „Czytanie nut głosem” – podręczniki dla uczniów szkół średnich i wyższych czy opracowania metodyczne dla nauczycieli kształcenia słuchu.
Tym razem Maria Wacholc przygotowała pozycję pod wieloma względami wyjątkową.
„Solfeż dwugłosowy” jest metodycznie opracowanym zbiorem ćwiczeń w całości przeznaczonym do śpiewania w dwugłosie. W podręczniku – wydanym w dwóch częściach – znajdują się 173 ćwiczenia ułożone według wzrastającego stopnia trudności. Autorka nie określiła adresata publikacji, zbiór przykładów może zatem służyć do nauki na różnych etapach nauczania, w zależności od poziomu umiejętności uczniów.
Część pierwsza podręcznika zawiera materiał dźwiękowy utrzymany w tonacjach durowych i molowych do trzech znaków przykluczowych, w części drugiej występują ćwiczenia we wszystkich tonacjach do czterech znaków włącznie, a także przykłady wykorzystujące skale modalne i ludowe oraz tonalność rozszerzoną i skale atonalne. Materiał muzyczny stanowią cytowane w całości lub we fragmentach oryginalne utwory zaczerpnięte z literatury muzycznej od renesansu do współczesności, artystyczne opracowania pieśni ludowych a także ćwiczenia przygotowane dla celów dydaktycznych.
W „Solfeżu dwugłosowym” znajdują się dwa rodzaje zadań. Tradycyjne dwugłosowe ćwiczenia wokalne przeznaczone są do wykonania przez dwóch uczniów lub dwie grupy uczniów. Drugi rodzaj ćwiczeń to przykłady do śpiewania z graniem na fortepianie drugiego głosu lub – co stanowi novum wśród materiałów solfeżowych – do śpiewania z nagraną na dołączonych do podręcznika płytach CD partią fortepianu. Dzięki temu ta forma wielogłosowości może być realizowana, oprócz lekcji kształcenia słuchu, w samodzielnej pracy ucznia w domu. Dotyczy to zwłaszcza tych uczniów, których niewystarczająca umiejętność gry na fortepianie może ograniczyć wykonanie obydwu głosów płynnie, z zachowaniem odpowiedniego tempa i wyrazu muzycznego.
Czytanie nut w dwugłosie stanowi najprostszą pod względem wykonawczym formę wielogłosowości. O znaczeniu tego sposobu śpiewu autorka pisze we wstępie: Zamieszczone w zbiorze utwory pozwalają osiągnąć nie tylko biegłość w czytaniu nut głosem, ale także wykształcić słuch harmoniczny i umiejętność zbiorowego muzykowania. Wykonywanie takich ćwiczeń determinuje dbałość o precyzję rytmiczną realizowanych przykładów, która przy czytaniu jednogłosowym czasem bywa odsuwana na plan dalszy. O innej, równie ważnej korzyści wynikającej ze śpiewu dwugłosowego, pisał Zoltan Kodaly, którego słowa Maria Wacholc cytuje w omówieniu podręcznika na stronie wydawnictwa: „Można powiedzieć: kto śpiewa zawsze jednogłosowo, ten nie umie śpiewać czysto. Tylko poprzez śpiewanie w dwugłosie można nauczyć się także czystego śpiewu jednogłosowego”.
Mamy zatem nowy podręcznik do nauki czytania nut głosem, którego stosowanie umożliwia kształcenie wielu predyspozycji słuchowych oraz umiejętności muzycznych naszych uczniów.

__________

Maria Wacholc, Solfeż dwugłosowy. Cz. I i II. Wydawnictwo Muzyczne Triangiel, Warszawa 2015 r.