O nowych podręcznikach do kształcenia słuchu
Rozmowa z Marią Wacholc
Ruch muzyczny, nr 9/2007
ZOFIA PERET-ZIEMLAŃSKA:
– Od kilkunastu lat zasilasz szkolnictwo muzyczne coraz to nowymi podręcznikami do kształcenia słuchu. Po trzytomowym Czytaniu nut głosem (PWM 1992–1994), z którego nieprzerwanie i z wielkim pożytkiem korzystają uczniowie szkół i studenci uczelni muzycznych, obecnie zajmujesz się kształceniem słuchu najmłodszych adeptów sztuki muzycznej. Świadczy o tym opublikowany niedawno przez wydawnictwo „Triangiel” sześciotomowy Solfeż elementarny dla klas I–VI szkól muzycznych I stopnia, podręcznik bardzo oryginalny i nowoczesny.
MARIA WACHOLC:
– Solfeż elementarny jest odpowiedzią na zapotrzebowanie naszego szkolnictwa muzycznego I stopnia na nowoczesny materiał dydaktyczny w tak ważnej dziedzinie, jak kształcenie słuchu. Pomysł napisania tego podręcznika powstał wkrótce po przygotowaniu do druku wspomnianego Czytania nut głosem. W latach osiemdziesiątych nie miał on jednak żadnych szans realizacji z powodu trudności wydawniczych. W Polsce, jak wiadomo, istniało wówczas tylko jedno wydawnictwo publikujące podręczniki dla szkół muzycznych. Kiedy pod koniec lat dziewięćdziesiątych sytuacja ta uległa poprawie, rozpoczęłam współpracę z wydawnictwem „Triangiel”, które w 2000 roku opublikowało trzy zeszyty Solfeżu elementarnego dla klasy I, II i III, a kolejne trzy, przeznaczone dla klasy IV, V i VI, w roku 2001. W latach 2001–2003 Solfeż elementarny (wszystkie sześć zeszytów) ukazał się w notacji brajlowskiej, przygotowany profesjonalnie i z wielką dokładnością przez Wydawnictwo Muzyczne „Toccata”.
Najważniejszym zadaniem tego podręcznika jest kształcenie słuchu muzycznego dzieci na nowoczesnym materiale muzycznym, który umożliwi im, oprócz opanowania umiejętności czytania nut głosem, przyswajanie podstawowych wiadomości o muzyce. Podręcznik ponadto zapoznaje uczniów z cechami stylistycznymi różnych epok historycznych, formami muzycznymi, z twórczością kompozytorów, ze szczególnym uwzględnieniem twórców współczesnych, a także z polskim folklorem muzycznym. Cały zamieszczony w podręczniku materiał dydaktyczny jest tak skonstruowany, aby pomagał budzić zainteresowanie i trwałe zamiłowanie do muzyki, odkrywać jej piękno i czerpać z niej radość.
Podręcznik zawiera wiele rodzajów ćwiczeń, wśród nich również takie, które nie występowały dotąd w żadnych materiałach do tego przedmiotu dla szkół muzycznych I stopnia. W wielu ćwiczeniach, oprócz melodii przeznaczonej do śpiewania, występuje drugi głos lub akompaniament grany na fortepianie. W klasie partię fortepianu w tych ćwiczeniach może zagrać nauczyciel lub zaawansowani pianistycznie uczniowie. Samodzielne wykonanie tych ćwiczeń w domu umożliwią uczniom natomiast, wydane również przez „Triangiel”, płyty z nagraniami wszystkich akompaniamentów. Znakomitą wykonawczynią partii fortepianowych w nagraniach płytowych jest Ewa Kandulska-Jakóbczyk, pedagog Akademii Muzycznej w Poznaniu. We wrześniu 2006 roku ukazały się już trzy płyty z akompaniamentami dla klas I–III. Obecnie montowane jest nagranie z akompaniamentami dla klasy IV, przygotowywane są także nagrania dla klasy V i VI. Możliwość odtwarzania akompaniamentu, zagranego w odpowiednim tempie i z należy tą precyzją, z pewnością ułatwi pracę nauczycielowi.
– Dopełnieniem Solfeżu elementarnego są wydane przez „Triangiel” Dyktanda elementarne autorstwa Marii Ćwiklińskiej i Małgorzaty Rogozińskiej – zestaw materiałów obejmujący dla każdej z sześciu klas szkoły muzycznej I stopnia zeszyt ucznia, podręcznik dla nauczyciela oraz płytę z nagraniami dyktand.
– Dyktanda elementarne zostały opracowane ściśle według koncepcji metodycznej Solfeżu elementarnego. Łatwo się o tym przekonać, porównując spis treści w obydwu podręcznikach. Zastosowany w nich ten sam układ materiału dydaktycznego umożliwi nauczycielowi przerabianie wszystkich zagadnień zarówno w oparciu o ćwiczenia solfeżowe, jak i różnego rodzaju dyktanda.
Obie autorki Dyktand elementarnych są doświadczonymi pedagogami kształcenia słuchu i znakomicie uzupełniają się swoją wiedzą oraz doświadczeniem. Maria Ćwiklińska – kompozytorka, absolwentka poznańskiej Akademii Muzycznej, prodziekan Wydziału I tej uczelni, ma szczególne osiągnięcia w twórczości przeznaczonej dla dzieci i młodzieży. Skomponowane przez nią dyktanda odznaczają się nie tylko wartością dydaktyczną, lecz także walorami artystycznymi. Małgorzata Rogozińska – absolwentka Wydziału Wychowania Muzycznego warszawskiej AMFC, to z kolei bardzo utalentowana nauczycielka kształcenia słuchu w szkołach muzycznych I stopnia, wybitna specjalistka w zakresie metodyki nauczania tego przedmiotu.
Dyktanda elementarne dla klasy I, II i III trafiły już do szkół, a w najbliższym czasie ukażą się dyktanda dla klasy IV. Zostały one nagrane na około 30 instrumentach. Jako ciekawostkę dodam, że również na koźle lubuskim.
– W 2006 roku Wydawnictwo „Triangiel” opublikowało – jak pisze o tym w „Ruchu Muzycznym” (nr 2/2007) Barbara Stencel – długo oczekiwany Program kształcenia słuchu dla klas I-VI szkoły muzycznej I stopnia.
– Głównym celem, jaki przyświecał mi przy opracowywaniu tego programu było wskazanie możliwości pełniejszego rozwoju uzdolnień muzycznych dzieci na etapie szkoły muzycznej I stopnia. Program ten, zatytułowany Kształcenie słuchu elementarne, jak sam tytuł wskazuje, stanowi łącznie z Solfeżem elementarnym i Dyktandami elementarnymi, propozycję spójnej koncepcji nauczania.
– Można spodziewać się, że znowu nad czymś pracujesz…
– Obecnie przygotowuję publikację metodyczną o kształceniu słuchu harmonicznego w szkole muzycznej I stopnia. Jest to niewątpliwie jeden z najtrudniejszych działów kształcenia słuchu. W praktyce nauczania w szkołach muzycznych I stopnia został on, niestety, zbytnio ograniczony, co jest przyczyną poważnych trudności w rozwoju słuchu harmonicznego na wyższych szczeblach nauczania. W swojej pracy zamierzam przedstawić konsekwentną metodę kształcenia poczucia tonalnego i słuchu harmonicznego już od klasy pierwszej. Według tej metody proces kształcenia słuchu harmonicznego u dzieci w wieku wczesnoszkolnym opiera się przede wszystkim na ich zdolności do percepcji melodycznej.
– W jaki sposób zdolność do percepcji melodycznej może być pomocna w kształceniu słuchu harmonicznego?
– Słuch harmoniczny u dzieci rozwija się później niż poczucie rytmu i słuch melodyczny, natomiast percepcja utworu muzycznego ukierunkowana jest u dziecka na postrzeganie melodii. Dlatego w kształceniu słuchu harmonicznego dzieci z klas początkowych proponuję jednogłosowe ćwiczenia solfeżowe oraz improwizacje zbudowane wyłącznie z rozłożonych trójdźwięków (początkowo tylko ze składników trójdźwięku tonicznego) i realizowane na tle tych samych trójdźwięków granych na fortepianie. Śpiewanie z nut i improwizowanie tego typu ćwiczeń przygotowuje słuch dziecka do rozpoznawania określonych trójdźwięków w konstrukcjach harmonicznych. Dla dzieci z klas początkowych będą to przede wszystkim takie konstrukcje, w których melodia jest także zbudowana z rozłożonych trójdźwięków. Tego rodzaju łatwe ćwiczenia pomogą dzieciom z klas początkowych otworzyć się na świat harmonii. Opracowane przeze mnie ćwiczenia z tego zakresu testują obecnie moje koleżanki pracujące z klasami I–III szkół muzycznych I stopnia. Ich uwagi o realizacji tych ćwiczeń pomogą mi zweryfikować zaproponowaną metodę nauczania.
– Twoje dotychczasowe podręczniki, jak i ten, nad którym obecnie pracujesz, świadczą, że stale poszukujesz nowych metod kształcenia słuchu. Znajduje to zapewne wyraz w sposobie prowadzenia zajęć tego przedmiotu ze studentami Akademii Muzycznej im. F. Chopina w Warszawie.
– Obecnie prowadzę kształcenie słuchu ze studentami specjalności dyrygentura chóralna. Za podstawowy materiał do czytania nut głosem, analizy harmonicznej i dyktand służą nam przede wszystkim utwory chóralne i wokalno-instrumentalne. Szczególne miejsce zajmuje tu muzyka polska, w tym liczne utwory Nowowiejskiego, Szymanowskiego, Maklakiewicza, Maciejewskiego, Paciorkiewicza, Góreckiego, Kilara, Twardowskiego, Sawy, Moryty, Pendereckiego, Borkowskiego i innych. Uczę tego, co jest najważniejsze w zawodzie dyrygenta – słyszenia faktury wielogłosowej, szybkiej orientacji w partyturze, wrażliwości na błędy intonacyjne w śpiewie, biegłego czytania nut a vista oraz wielu innych umiejętności, jakimi musi się odznaczać dyrygent chóralny prowadzący również zespoły instrumentalne.
– Z okazji obchodzonego 4 marca w warszawskiej Akademii 80-lecia Wydziału Edukacji Muzycznej, który ukończyłaś przed studiami w zakresie teorii muzyki na Wydziale I, zostałaś uhonorowana Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. Jeszcze raz przyjmij ode mnie gratulacje wraz z życzeniami dalszych sukcesów pedagogicznych i wydawniczych.
– Dziękuję za gratulacje i życzenia.