Vademecum dyrygenta chóru (2014)

Vademecum dyrygenta chóru
Marcina Łukasza Mazura – recenzja książki

Elżbieta Krzemińska, Wychowanie Muzyczne nr 1/2015, s. 55.

Przez długie lata w bibliotekach i księgarniach niewiele było adresowanych do dyrygentów książek podejmujących problematykę metodyki prowadzenia chóru. Dziś mamy dostęp do stale powiększającego się zbioru publikacji, a swą wiedzę na ten temat dodatkowo możemy wzbogacać dzięki dobrodziejstwom Internetu, jednak adepci sztuki dyrygenckiej nadal poszukują literatury, która wzbogaci wiedzę otrzymaną na uczelni. Wielu z nich usatysfakcjonuje z pewnością książka Marcina Łukasza Mazura wydana w ubiegłym roku przez Wydawnictwo Triangiel.

Vademecum dyrygenta chóru to – jak przekonuje sam autor – przewodnik dla chórmistrzów oraz dla osób zainteresowanych metodyką prowadzenia zespołów wokalnych. Został on pomyślany jako przegląd publikacji dotyczących dyrygentury chóralnej, stworzony jednak z pominięciem pozycji zamieszczanych w czasopismach muzycznych. Mając świadomość, iż zbiór nie jest w pełni kompletny, Marcin Ł. Mazur ograniczył się jedynie do materiałów wydanych w najbardziej popularnych językach (polskim, angielskim, niemieckim, językach romańskich i słowiańskich).

We wstępie książki czytelnik może zapoznać się z założeniami metodologii przyjętej w poszukiwaniu literatury przedmiotu. Autor podkreśla tu szczególną przydatność informatorów naukowych jako źródła wiedzy, ale wymienia także kartkowe i internetowe katalogi biblioteczne oraz bibliografie, wykazy literatury w innych publikacjach. Znaczny wkład poświęconego na poszukiwania czasu i wysiłku doceni z pewnością każdy, kto sam nie mógł dotrzeć do historycznych, ale także współcześnie wydawanych publikacji polskich i zagranicznych, a dzięki Vademecum będzie miał znacznie ułatwione zadanie. A że szukać warto, wie każdy, komu zależy na doskonaleniu warsztatu dyrygenckiego. Prowadzenie zespołu chóralnego jest bowiem niewątpliwie zadaniem złożonym, wymagającym wielostronnego przygotowania muzycznego, techniki manualnej, znajomości metodyki pracy, umiejętności psychofizycznych, talentów organizacyjnych i wielu predyspozycji charakterologicznych. Choć kierowania zespołem uczymy się przede wszystkim w praktyce, to jednak wielu problemów możemy uniknąć dzięki analizie podobnych przypadków czy inspiracji znalezionej w literaturze.

Marcin Ł. Mazur ukazuje w swojej książce historyczny rozwój myśli metodycznej. Przywołując przykłady opisów w publikacjach z początków poprzedniego stulecia, omawia istotne zmiany w rozumieniu funkcjonowania narządu głosu czy roli chóru na przestrzeni wieków w różnych częściach naszego kraju i poza jego granicami.

Istotne miejsce w prezentowanej publikacji zajmuje literatura polskojęzyczna – począwszy od pozycji pochodzących z końca XIX wieku, autorstwa zaangażowanych w ruch śpiewaczy kompozytorów i dyrygentów, m.in. Piotra Maszyńskiego, Stefana Surzyńskiego, Józefa K. Lasockiego (błędnie nazwanego Janem), Stanisława Wiechowicza, Jerzego Zabłockiego.

Autor prezentuje również najnowsze publikacje, m.in.: Józefa Wojtkowiaka, Lucjana Jaworskiego, ks. Michała R. Szulika, do których odnosi się w sposób obiektywny, niepozbawiony rzetelnej krytyki, tym bardziej zaciekawiając czytelnika i skłaniając do zapoznania się z tymi pozycjami. Dalej zwraca też uwagę na publikacje dotyczące problemów wykonawczych muzyki różnych epok, autorstwa tak wybitnych chórmistrzów, jak Stanisław Krukowski czy Antoni Szaliński.

Oddzielną część prezentowanej pozycji zajmują publikacje poświęcone emisji głosu. Marcin Ł. Mazur przywołuje tu popularne autorki – Jadwigę Gałęską-Tritt, Ewę Ordyk-Czyżewską, Bogumiłę Tarasiewicz. Wspomina również o ich poprzednikach: Franzisce Martinsenn-Lohmann, Lucjanie Laprusie czy Czesławie J. Wojtyńskim.

Analizując wyjątkowo obszerną literaturę obcojęzyczną, autor zwraca szczególną uwagę na kilka pozycji dotyczących zarówno techniki dyrygenckiej i interpretacji, jak i metodyki pracy oraz komunikacji w zespole. Omawiając wybrane publikacje, prezentuje zapoczątkowane już w pierwszych latach ubiegłego wieku rozważania autorów angielskich na temat wierności odczytania partytury i granic swobody interpretacji, a także metodyki prowadzenia prób oraz planowania rozwoju zespołu. Oddzielnie potraktowane zostało piśmiennictwo dotyczące prowadzenia chórów dziecięcych i młodzieżowych, planowania programu i kształcenia głosu oraz problemów metodycznych w pracy z początkującymi śpiewakami. Najczęściej powtarzającym się tematem jest samokształcenie nauczyciela-dyrygenta i relacje w zespole.

Prezentując publikacje zza zachodniej granicy, autor akcentuje rolę muzyki chóralnej w historii kultury niemieckiej. Podkreśla gruntowne i wyczerpujące potraktowanie tematu w trzytomowym Podręczniku prowadzenia chóru Kurta Thomasa i publikacji pod tym samym tytułem autorstwa Siegfrieda Bimberga, a także prace współczesne, m.in. Hansa G. Bastiana i Wielfrieda Fischera. Na podstawie analizy kilku wybranych opracowań M. Ł. Mazur zauważa wspólne dla wymienianych autorów uwydatnienie niezwykłej dbałości o kształtowanie dźwięku, wyrównanie głosu i brzmienia w całym zespole, akcentowanie roli chórów w życiu społeczności, a także współczesne metody organizacji zespołów śpiewaczych.

Przechodząc do analizy l iteratury przedmiotu w językach romańskich, autor zwraca uwagę na pewne różnice w podejściu do tematu w różnych krajach. Zauważa wyraźne podkreślanie relaksacyjnego waloru uczestnictwa w chórze i nacisk na dobre relacje w zespole. Charakteryzując literaturę słowiańską, dostrzega jej misyjny charakter (zwłaszcza w piśmiennictwie rosyjskim). Omawia podział chórów na akademickie, czyli śpiewające kształconym głosem utwory muzyki klasycznej, i na zespoły ludowe, wykonujące proste pieśni tradycyjne. Wśród najważniejszych publikacji wymienia m.in. te autorstwa Pawła Czesnokowa, Kławdija Pticy, Konstantina Pigrowa, zapewniając, że już lektura ich prac daje obraz odmiennie potraktowanej zarówno techniki wokalnej, jak i organizacji pracy chóru, począwszy od proporcji w poszczególnych głosach, a skończywszy na estetyce brzmienia. Dalej twórca Vademecum porusza również, śladem literatury innych krajów, problem etyki pracy chórmistrza i relacje dyrygent–śpiewak.

Podsumowując różnice w podejściu do tematu prowadzenia chóru w różnych krajach, autor zwraca uwagę na ogromną moc oddziaływania chóru na myśl narodową i jego wykorzystywanie w pewnym czasie historycznym w procesie propagandy komunistycznej. Podkreślając negatywny „czynnik oddziaływania wychowawczego”, któremu może ulec poprzez śpiew całe środowisko, autor prezentuje przykłady glorfikacji socjalizmu w literaturze całego dawnego tzw. „bloku socjalistycznego”, wyrażające się przede wszystkim w zastępowaniu pieśni religijnych masowymi, patriotycznymi i ludowymi.

Recenzowane kompendium wiedzy – zakończone tabelarycznym zestawieniem pełnego wykazu piśmiennictwa wraz z wyczerpującymi danymi dotyczącymi wydawnictwa i roku wydania – daje obraz znaczenia chóralistyki we współczesnym świecie, a jednocześnie ukazuje złożoność pracy chórmistrza organizującego zespół i dbającego o jego pełny rozwój. Zaprezentowana w publikacji analiza piśmiennictwa pozwala czytelnikowi prześledzić rozwój tej dziedziny w różnych krajach w powiązaniu z historią poszczególnych państw i dostrzec różnice w traktowaniu zbiorowego śpiewu i jego roli. Dodatkowo ciekawe omówienie rodzimego piśmiennictwa i ciągle trwającego rozwoju polskiej chóralistyki oraz prezentacja użytecznej literatury, dzięki której zainteresowany czytelnik może rozwinąć swą wiedzę na temat interesujących go zagadnień, sprawiają, że książka Marcina Łukasza Mazura jest – zgodnie z tytułem – znakomitym informatorem dla poszukujących wiedzy i inspiracji chórmistrzów.